Nosek: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 12:10, 25 kwi 2021

Nosek

(także: nosek maswerkowy)

Spiczasty i ażurowy występ skierowany do środka lub na zewnątrz maswerku. Element charakterystyczny dla gotyckiej dekoracji architektonicznej, w której przybierał rozmaite formy – od silnie uproszczonych i zwartych po delikatne i skomplikowane. Naśladowany w gotyckim malarstwie ściennym (jako dekoracja linii podziałów) oraz w rzemiośle artystycznym. W zdobnictwie introligatorskim przyjął silnie zredukowane formy, wśród których wyodrębniają się trzy zasadnicze grupy:

a) noski o „ażurowej” formie, składające się z dwóch (rzadko trzech) krótkich linii, zbiegających się w miejscu, z którego „wyrasta” trójlistek, palmetka lub lilia. Wyciskane z małych tłoków (ok. 0,5-1 cm wys.), stanowią ozdobę prostych lub zakrzywionych linii kompozycyjnych w zwierciadle bądź elementy fryzu arkadkowego, rzadziej jako zmultiplikowane motywy tworzące ornament. Ze względu na zróżnicowanie kształtów w tegumentologii niemieckiej określane jako Zacken (ząbki/ząbkowania) lub Kreuzblume (krzyżownica). Pojawiają się też jako miniaturowe dekoracje pokrywające łuk w ośli grzbiet; od podobnych żabek (czołganek), wyrastających bezpośrednio z łuku, różnią się ażurową formą.

b) noski o silnie uproszczonej formie, składające się z podwójnych, floralnych pączków (żabek) osadzonych na krótkiej, łukowato zagiętej linii (niekiedy z ażurowymi, maswerkowymi występami). Wyciskane z tłoków o wym. ok. 1-2 x 2-3 cm, były wykorzystywane do kształtowania obrysu łuków w →owocu granatu wzorze (stanowiąc zamiennik większych tłoków z łukiem w ośli grzbiet) lub do innych kompozycji zdobniczych w zwierciadle i jego obramieniu. W nomenklaturze niemieckiej figurują jako Kopfstempeln (tłoki główkowe).

c) noski o trzech szpicach, z których środkowy jest zakończony żabką (gdy pączki są na wszystkich szpicach, ten jest największy). Mają one wspólną, prostoliniową podstawę i w odróżnieniu od powyższych odmian ich wnętrze nie jest ażurowe, lecz gładkie lub kropkowane. Wyciskane z tłoków o wym. ok. 1,5-2 x 2-3 cm, służyły głównie do dekoracji linii w zwierciadle i jego obramieniu bądź w innych układach kompozycyjnych. W terminologii niemieckiej określane również jako Kopfstempeln.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Fryz arkadkowy
Gotyckie oprawy
Łuk w ośli grzbiet
Owocu granatu wzór
Pęd ruty
Żabka

Grafika

• 

  Noski (noski maswerkowe) małe i duże w projekcie rysunkowym wieży katedry w Strasburgu, po 1419 r., fot. wg: Swaan 1996

• 

  Noski (noski maswerkowe) w dekoracji sklepienia gotyckiego, fot. wg: Mroczko, Arszyński 1995

• 

  Noski (noski maswerkowe) w malarskiej dekoracji sklepień kościoła gotyckiego, XIV-XV w. fot. A. Wagner

• 

  Proste formy nosków (nosków maswerkowych, typ 1) na oprawach gotyckich, wg: Schwenke, Schunke 1979

• 

  Bogatsze formy nosków (nosków maswerkowych, typ 1) na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979

• 

  Noski (noski maswerkowe, typ 1) i rozety w dekoracji oprawy gotyckiej, 4 ćw. XV w., Biblioteka Raczyńskich, Poznań, fot. A. Wagner

• 

  Noski (noski maswerkowe, typ 1) w dekoracji oprawy gotyckiej, 4 ćw. XV-pocz. XVI w., PAN BG, Gdańsk, fot. A. Wagner

• 

  Noski (noski maswerkowe, typ 1) w dekoracji oprawy gotyckiej, Introligator IC, Kraków, kon. XV w., BJ Kraków, fot. A. Wagner

• 

  Noski maswerkowe tworzące fryz arkadkowy na oprawie polskiej (prawdopodobnie Kraków), po 1466, BN Warszawa, fot. wg: www.polona.pl

• 

  Noski (noski maswerkowe, typ 1) zamiast typowych żabek (czołganek) na łuku w ośli grzbiet, oprawa gotycka, Kraków, kon. XV w., BJ Kraków, fot. A. Wagner

• 

  Przykłady nosków (nosków maswerkowych, typ 2) na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979

• 

  Różne formy tłoków z motywem noska (noska maswerkowego, typ 2) wykorzystane do ukształtowania wzoru owocu granatu na oprawie gotyckiej, 4 ćw. XV w., Biblioteka Raczyńskich, Poznań, fot. A. Wagner

• 

  Przykłady nosków (nosków maswerkowych, typ 3) na oprawach gotyckich, wg Schwenke, Schunke 1979

• 

  Noski (noski maswerkowe, typ 3) w dekoracji oprawy gotyckiej, 4 ćw. XV w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner

• 

  Oprawa gotycka zdobiona m.in. noskami (noskami maswerkowymi, typ. 3), Austria, 1479, wg: Goldschmidt 1967, t. 2

Przypisy

1. Goldschmidt 1967, t. 1, s. 18, t. 2, tabl. VIII, XCIX;
2. Schwenke, Schunke 1979, tabl. 149-150, 317-318;
3. Koch 1996, s. 162, 202, 461;
4. Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 21-22, 44

Autor: A.W.