Wieniec: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 23:39, 27 lut 2021

Wieniec

(ang. wreath; fr. couronne, guirlande, niem. Kranz)

Motyw zdobniczy w formie kręgu lub owalu ze splecionych liści lub kwiatów, często z dodatkowymi elementami, jak wstęgi i przewiązki oraz otoki inskrypcyjne. Motyw antycznego w. laurowego pojawiał się na niektórych reliefowych plakietkach z kości słoniowej, adaptowanych jako dekoracja opraw wczesnośredniowiecznych. Od renesansu rozpowszechniony w zdobnictwie opraw, głównie jako element kompozycji herbowych, ale też autonomiczny motyw. Najwcześniejsze w-e (4 ćw. XV w.), zdobiące włoskie oprawy m.in. dla króla Macieja Korwina, mają wybitnie antykizującą formę – okrągły kształt, zaakcentowane liście laurowe, regularnie rozmieszone przewiązki z wstęgami, wewnątrz w. herb lub profilowe popiersie bibliofila. W 1 poł. XVI w. antykizująca forma w. rozpowszechniła się w całej Europie łacińskiej, głównie jako element kompozycji superekslibrisów (np. superekslibrisy nr I-II, V Zygmunta Augusta). Na italianizujących oprawach krakowskich lat 20-40 XVI w. popularny był motyw pokaźnego w. o formie złączonych wiązek liści laurowych (tralkowy ornament), często wzbogaconego ornamentem z trójlistków włoskich. Formę w. laurowego nadawano chętnie m.in. medalionom ze scenami religijnymi oraz portretami (radełka jagiellońskie). W 2 poł. XVI w. okrągły w. zaczął być wypierany przez w. owalny z rollwerkowymi przewiązkami, który z niewielkimi zmianami utrzymał się przez cały okres nowożytny. Od XVII w. do XIX w. upowszechniła się specyficzna forma obramienia herbu, monogramu lub innego motywu w formie dwóch gałązek palmowych bądź gałązki palmowej i oliwkowej (bądź laurowej), które u dołu są przewiązane wstęgą. Mogą one obejmować dany motyw jedynie w dolnej części, często jednak otaczają go dookoła, co nadaje im kształt w. Takie kompozycje były wykorzystywane przede wszystkim w superekslibrisach. Formę owalnego w. przyjmują też często dwie, przecinające się u dołu, a niekiedy też przewiązane, gałązki oliwne lub laurowe, które pozbawione są wewnętrznego motywu. Takie układy, zwane branchage, pojawiły się na francuskich oprawach w latach 70. XVI w., zaś w XVII w. dotarły do innych krajów (znane m.in. z opraw gdańskich). W XVIII w. we Francji formę wieńca otaczającego herb nadawano często koronce Luwru. Jako „budulec” w-ów wykorzystywano też kampanule oraz owoce (girlanda). Na klasycystycznych. a zwłaszcza empirowych oprawach ponowną popularność zyskała antykizująca forma w., ukazywanego z herbami, monogramami, napisami oraz jako element dekoracji grzbietów i obramienie narożnych rozet. Do różnych form w. wracano też w historyzujących i wydawniczych oprawach XIX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Branchage
Girlanda
Kampanula
Koronka Luwru
Laur
Oliwna gałązka
Palmowa gałązka
Radełka jagiellońskie
Superekslibris
Tralkowy ornament
Trójlistek włoski

Grafika

• 

  Wieniec laurowy otaczający herb w superekslibrisie Mikołaja Czepiela (Czepla) na oprawie renesansowej, Kraków, ok. 1510.

• 

  Wieniec z wiązek lauru jako obramienie medalionu z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem, Kraków, lata 20. XVI w.

• 

  Wieniec laurowy o antykizującej formie jako element superekslibrisu Zygmunta Augusta, kon. lat 40. XVI w.

• 

  Wieniec laurowy o antykizującej formie jako element superekslibrisu Melchiora Krupka, Kraków, l. 50. XVI w

• 

  Owalny wieniec z przewiązkami jako element superekslibrisu Marcina Kromera, Kraków, 1565 r.

• 

  Owalny wieniec z przewiązkami jako element superekslibrisu Kolegium Większego Akademii Krakowskiej, Kraków, kon. XVI w.

• 

  Owalny wieniec laurowy jako obramienie medalionu z profilowym popiersiem na radełku jagiellońskim, 2 poł. XVI w.

• 

  Wieniec laurowy jako obramienie tzw. superekslibrisu introligatorskiego, 2 poł. XVI w.

• 

  Okrągły wieniec laurowy jako obramienie medalionu w typie pellegrino, 2 poł. XVI w.

• 

  Owalny wieniec z gałązek oliwnych lub laurowych jako element superekslibrisu abpa Jana Wężyka, Korona, przed 1638 r.

• 

  Owalny wieniec w formie kampanuli jako element superekslibrisu papieskiego, 2 poł. XVIII w.

• 

  Przykłady motywu wieńca na francuskich oprawach empirowych, wg Devaux 1977

• 

  Numeracja tomów w obramieniach z wieńców na grzbietach woluminów opraw klasycystycznych, pocz. XIX w.

• 

  Wieniec ze stylizowanych gałązek oliwnych na oprawie klasycystycznej z 1818 r., BTNP Płock, fot. A. Wagner

Przypisy

1. Steenbock 1965, il. 6-7, 10-11, 14 i in.;
2. Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. LXXX XCVIII;
3. Krynicka 1975, il. 24, 27, 29-30;
4. Devaux 1977, s. 153, 190, 216-217 i in.;
5. Mazal 1990, il. 169, 258, 262;
6. Rządek, Tomaszewski, Żuchowski 1991, s. 57;
7. Métivier 2002, il. 2-5;
8. Jankovič 2004, s. 68-70, 92-93, 124-125 i in.;
9. Wagner 2016, s. 209-234, 273-284, 402404 i in.;
10. Wagner 2016 III, s. 14, 19-20, 44-46;

Autor: A.W.