Wieniec: Różnice pomiędzy wersjami
(→Zobacz też) |
(→Wieniec) |
||
| (Nie pokazano 5 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | ==Wieniec== | |
| − | (ang. wreath; fr. couronne, guirlande) | + | (ang. wreath; fr. couronne, guirlande, niem. Kranz) |
Motyw zdobniczy w formie kręgu lub owalu ze splecionych liści lub kwiatów, często z dodatkowymi elementami, jak wstęgi i przewiązki oraz otoki inskrypcyjne. Motyw antycznego w. laurowego pojawiał się na niektórych reliefowych plakietkach z kości słoniowej, adaptowanych jako dekoracja opraw wczesnośredniowiecznych. Od renesansu rozpowszechniony w zdobnictwie opraw, głównie jako element kompozycji herbowych, ale też autonomiczny motyw. Najwcześniejsze w-e (4 ćw. XV w.), zdobiące włoskie oprawy m.in. dla króla Macieja Korwina, mają wybitnie antykizującą formę – okrągły kształt, zaakcentowane liście laurowe, regularnie rozmieszone przewiązki z wstęgami, wewnątrz w. herb lub profilowe popiersie bibliofila. W 1 poł. XVI w. antykizująca forma w. rozpowszechniła się w całej Europie łacińskiej, głównie jako element kompozycji superekslibrisów (np. superekslibrisy nr I-II, V Zygmunta Augusta). Na italianizujących oprawach krakowskich lat 20-40 XVI w. popularny był motyw pokaźnego w. o formie złączonych wiązek liści laurowych (tralkowy ornament), często wzbogaconego ornamentem z trójlistków włoskich. Formę w. laurowego nadawano chętnie m.in. medalionom ze scenami religijnymi oraz portretami (radełka jagiellońskie). W 2 poł. XVI w. okrągły w. zaczął być wypierany przez w. owalny z rollwerkowymi przewiązkami, który z niewielkimi zmianami utrzymał się przez cały okres nowożytny. Od XVII w. do XIX w. upowszechniła się specyficzna forma obramienia herbu, monogramu lub innego motywu w formie dwóch gałązek palmowych bądź gałązki palmowej i oliwkowej (bądź laurowej), które u dołu są przewiązane wstęgą. Mogą one obejmować dany motyw jedynie w dolnej części, często jednak otaczają go dookoła, co nadaje im kształt w. Takie kompozycje były wykorzystywane przede wszystkim w superekslibrisach. Formę owalnego w. przyjmują też często dwie, przecinające się u dołu, a niekiedy też przewiązane, gałązki oliwne lub laurowe, które pozbawione są wewnętrznego motywu. Takie układy, zwane branchage, pojawiły się na francuskich oprawach w latach 70. XVI w., zaś w XVII w. dotarły do innych krajów (znane m.in. z opraw gdańskich). W XVIII w. we Francji formę wieńca otaczającego herb nadawano często koronce Luwru. Jako „budulec” w-ów wykorzystywano też kampanule oraz owoce (girlanda). Na klasycystycznych. a zwłaszcza empirowych oprawach ponowną popularność zyskała antykizująca forma w., ukazywanego z herbami, monogramami, napisami oraz jako element dekoracji grzbietów i obramienie narożnych rozet. Do różnych form w. wracano też w historyzujących i wydawniczych oprawach XIX w. | Motyw zdobniczy w formie kręgu lub owalu ze splecionych liści lub kwiatów, często z dodatkowymi elementami, jak wstęgi i przewiązki oraz otoki inskrypcyjne. Motyw antycznego w. laurowego pojawiał się na niektórych reliefowych plakietkach z kości słoniowej, adaptowanych jako dekoracja opraw wczesnośredniowiecznych. Od renesansu rozpowszechniony w zdobnictwie opraw, głównie jako element kompozycji herbowych, ale też autonomiczny motyw. Najwcześniejsze w-e (4 ćw. XV w.), zdobiące włoskie oprawy m.in. dla króla Macieja Korwina, mają wybitnie antykizującą formę – okrągły kształt, zaakcentowane liście laurowe, regularnie rozmieszone przewiązki z wstęgami, wewnątrz w. herb lub profilowe popiersie bibliofila. W 1 poł. XVI w. antykizująca forma w. rozpowszechniła się w całej Europie łacińskiej, głównie jako element kompozycji superekslibrisów (np. superekslibrisy nr I-II, V Zygmunta Augusta). Na italianizujących oprawach krakowskich lat 20-40 XVI w. popularny był motyw pokaźnego w. o formie złączonych wiązek liści laurowych (tralkowy ornament), często wzbogaconego ornamentem z trójlistków włoskich. Formę w. laurowego nadawano chętnie m.in. medalionom ze scenami religijnymi oraz portretami (radełka jagiellońskie). W 2 poł. XVI w. okrągły w. zaczął być wypierany przez w. owalny z rollwerkowymi przewiązkami, który z niewielkimi zmianami utrzymał się przez cały okres nowożytny. Od XVII w. do XIX w. upowszechniła się specyficzna forma obramienia herbu, monogramu lub innego motywu w formie dwóch gałązek palmowych bądź gałązki palmowej i oliwkowej (bądź laurowej), które u dołu są przewiązane wstęgą. Mogą one obejmować dany motyw jedynie w dolnej części, często jednak otaczają go dookoła, co nadaje im kształt w. Takie kompozycje były wykorzystywane przede wszystkim w superekslibrisach. Formę owalnego w. przyjmują też często dwie, przecinające się u dołu, a niekiedy też przewiązane, gałązki oliwne lub laurowe, które pozbawione są wewnętrznego motywu. Takie układy, zwane branchage, pojawiły się na francuskich oprawach w latach 70. XVI w., zaś w XVII w. dotarły do innych krajów (znane m.in. z opraw gdańskich). W XVIII w. we Francji formę wieńca otaczającego herb nadawano często koronce Luwru. Jako „budulec” w-ów wykorzystywano też kampanule oraz owoce (girlanda). Na klasycystycznych. a zwłaszcza empirowych oprawach ponowną popularność zyskała antykizująca forma w., ukazywanego z herbami, monogramami, napisami oraz jako element dekoracji grzbietów i obramienie narożnych rozet. Do różnych form w. wracano też w historyzujących i wydawniczych oprawach XIX w. | ||
| Linia 21: | Linia 21: | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | + | Plik:Wieniec 4.jpg | Wieniec laurowy otaczający herb w superekslibrisie Mikołaja Czepiela (Czepla) na oprawie renesansowej, Kraków, ok. 1510. | |
| − | Plik:Wieniec 4.jpg | + | Plik:Maryja 5.jpg | Wieniec z wiązek lauru jako obramienie medalionu z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem, Kraków, lata 20. XVI w. |
| − | + | Plik:Wieniec laurowy 4.jpg | Wieniec laurowy o antykizującej formie jako element superekslibrisu Zygmunta Augusta, kon. lat 40. XVI w. | |
| − | Plik:Maryja 5.jpg | + | Plik:Wieniec laurowy 6.jpg | Wieniec laurowy o antykizującej formie jako element superekslibrisu Melchiora Krupka, Kraków, l. 50. XVI w |
| − | Plik:Wieniec laurowy 4.jpg | + | Plik:Wieniec 8.jpg | Owalny wieniec z przewiązkami jako element superekslibrisu Marcina Kromera, Kraków, 1565 r. |
| − | Plik:Wieniec laurowy 6.jpg | + | Plik:Wieniec 3.jpg | Owalny wieniec z przewiązkami jako element superekslibrisu Kolegium Większego Akademii Krakowskiej, Kraków, kon. XVI w. |
| − | Plik:Wieniec 8.jpg | + | Plik:Wieniec laurowy 2.jpg | Owalny wieniec laurowy jako obramienie medalionu z profilowym popiersiem na radełku jagiellońskim, 2 poł. XVI w. |
| − | Plik:Wieniec 3.jpg | + | Plik:Wieniec laurowy 3.jpg | Wieniec laurowy jako obramienie tzw. superekslibrisu introligatorskiego, 2 poł. XVI w. |
| − | Plik:Wieniec laurowy 2.jpg | + | Plik:Wieniec 1b.jpg | Okrągły wieniec laurowy jako obramienie medalionu w typie pellegrino, 2 poł. XVI w. |
| − | Plik:Wieniec laurowy 3.jpg | + | Plik:Wieniec 1.jpg | Owalny wieniec z gałązek oliwnych lub laurowych jako element superekslibrisu abpa Jana Wężyka, Korona, przed 1638 r. |
| − | Plik:Wieniec 1b.jpg | + | Plik:Wieniec 2.jpg | Owalny wieniec w formie kampanuli jako element superekslibrisu papieskiego, 2 poł. XVIII w. |
| − | Plik:Wieniec 1.jpg | + | Plik:Wieniec, Przykłady motywu wieńca na francuskich oprawach empirowych, wg Devaux 1977.jpg | Przykłady motywu wieńca na francuskich oprawach empirowych, wg Devaux 1977 |
| − | Plik:Wieniec 2.jpg | + | Plik:Wieniec 9.jpg | Numeracja tomów w obramieniach z wieńców na grzbietach woluminów opraw klasycystycznych, pocz. XIX w. |
| − | Plik:Wieniec 9.jpg | + | Plik:Wieniec, Wieniec ze stylizowanych gałązek oliwnych na oprawie klasycystycznej z 1818 r., BTNP Płock, fot. A. Wagner.jpg | Wieniec ze stylizowanych gałązek oliwnych na oprawie klasycystycznej z 1818 r., BTNP Płock, fot. A. Wagner |
| − | + | ||
</gallery> | </gallery> | ||
Aktualna wersja na dzień 23:39, 27 lut 2021
Spis treści
Wieniec
(ang. wreath; fr. couronne, guirlande, niem. Kranz)
Motyw zdobniczy w formie kręgu lub owalu ze splecionych liści lub kwiatów, często z dodatkowymi elementami, jak wstęgi i przewiązki oraz otoki inskrypcyjne. Motyw antycznego w. laurowego pojawiał się na niektórych reliefowych plakietkach z kości słoniowej, adaptowanych jako dekoracja opraw wczesnośredniowiecznych. Od renesansu rozpowszechniony w zdobnictwie opraw, głównie jako element kompozycji herbowych, ale też autonomiczny motyw. Najwcześniejsze w-e (4 ćw. XV w.), zdobiące włoskie oprawy m.in. dla króla Macieja Korwina, mają wybitnie antykizującą formę – okrągły kształt, zaakcentowane liście laurowe, regularnie rozmieszone przewiązki z wstęgami, wewnątrz w. herb lub profilowe popiersie bibliofila. W 1 poł. XVI w. antykizująca forma w. rozpowszechniła się w całej Europie łacińskiej, głównie jako element kompozycji superekslibrisów (np. superekslibrisy nr I-II, V Zygmunta Augusta). Na italianizujących oprawach krakowskich lat 20-40 XVI w. popularny był motyw pokaźnego w. o formie złączonych wiązek liści laurowych (tralkowy ornament), często wzbogaconego ornamentem z trójlistków włoskich. Formę w. laurowego nadawano chętnie m.in. medalionom ze scenami religijnymi oraz portretami (radełka jagiellońskie). W 2 poł. XVI w. okrągły w. zaczął być wypierany przez w. owalny z rollwerkowymi przewiązkami, który z niewielkimi zmianami utrzymał się przez cały okres nowożytny. Od XVII w. do XIX w. upowszechniła się specyficzna forma obramienia herbu, monogramu lub innego motywu w formie dwóch gałązek palmowych bądź gałązki palmowej i oliwkowej (bądź laurowej), które u dołu są przewiązane wstęgą. Mogą one obejmować dany motyw jedynie w dolnej części, często jednak otaczają go dookoła, co nadaje im kształt w. Takie kompozycje były wykorzystywane przede wszystkim w superekslibrisach. Formę owalnego w. przyjmują też często dwie, przecinające się u dołu, a niekiedy też przewiązane, gałązki oliwne lub laurowe, które pozbawione są wewnętrznego motywu. Takie układy, zwane branchage, pojawiły się na francuskich oprawach w latach 70. XVI w., zaś w XVII w. dotarły do innych krajów (znane m.in. z opraw gdańskich). W XVIII w. we Francji formę wieńca otaczającego herb nadawano często koronce Luwru. Jako „budulec” w-ów wykorzystywano też kampanule oraz owoce (girlanda). Na klasycystycznych. a zwłaszcza empirowych oprawach ponowną popularność zyskała antykizująca forma w., ukazywanego z herbami, monogramami, napisami oraz jako element dekoracji grzbietów i obramienie narożnych rozet. Do różnych form w. wracano też w historyzujących i wydawniczych oprawach XIX w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Branchage
Girlanda
Kampanula
Koronka Luwru
Laur
Oliwna gałązka
Palmowa gałązka
Radełka jagiellońskie
Superekslibris
Tralkowy ornament
Trójlistek włoski
Grafika
Wieniec laurowy otaczający herb w superekslibrisie Mikołaja Czepiela (Czepla) na oprawie renesansowej, Kraków, ok. 1510.
Wieniec z wiązek lauru jako obramienie medalionu z wizerunkiem Maryi z Dzieciątkiem, Kraków, lata 20. XVI w.
Wieniec laurowy o antykizującej formie jako element superekslibrisu Zygmunta Augusta, kon. lat 40. XVI w.
Wieniec laurowy o antykizującej formie jako element superekslibrisu Melchiora Krupka, Kraków, l. 50. XVI w
Owalny wieniec z przewiązkami jako element superekslibrisu Marcina Kromera, Kraków, 1565 r.
Owalny wieniec z przewiązkami jako element superekslibrisu Kolegium Większego Akademii Krakowskiej, Kraków, kon. XVI w.
Owalny wieniec laurowy jako obramienie medalionu z profilowym popiersiem na radełku jagiellońskim, 2 poł. XVI w.
Wieniec laurowy jako obramienie tzw. superekslibrisu introligatorskiego, 2 poł. XVI w.
Okrągły wieniec laurowy jako obramienie medalionu w typie pellegrino, 2 poł. XVI w.
Owalny wieniec z gałązek oliwnych lub laurowych jako element superekslibrisu abpa Jana Wężyka, Korona, przed 1638 r.
Owalny wieniec w formie kampanuli jako element superekslibrisu papieskiego, 2 poł. XVIII w.
Przykłady motywu wieńca na francuskich oprawach empirowych, wg Devaux 1977
Numeracja tomów w obramieniach z wieńców na grzbietach woluminów opraw klasycystycznych, pocz. XIX w.
Wieniec ze stylizowanych gałązek oliwnych na oprawie klasycystycznej z 1818 r., BTNP Płock, fot. A. Wagner
Przypisy
- Steenbock 1965, il. 6-7, 10-11, 14 i in.;
- Goldschmidt 1967, t. 2, tabl. LXXX XCVIII;
- Krynicka 1975, il. 24, 27, 29-30;
- Devaux 1977, s. 153, 190, 216-217 i in.;
- Mazal 1990, il. 169, 258, 262;
- Rządek, Tomaszewski, Żuchowski 1991, s. 57;
- Métivier 2002, il. 2-5;
- Jankovič 2004, s. 68-70, 92-93, 124-125 i in.;
- Wagner 2016, s. 209-234, 273-284, 402404 i in.;
- Wagner 2016 III, s. 14, 19-20, 44-46;
Autor: A.W.
