Zapięcia oczkowe
Zapięcia oczkowe
(ang. peg and strap fastenings, strap and pin fastenings; niem. Ӧsenverschluss)
Nazwa utworzona jest od elementu zapinającego, tj, dziurki, "oczka" w zapince, które nasuwa się na bolec. W zależności od formy bolca i jego umieszczenia na przedniej okładzinie wyróżnia się kilka wersji zapięć oczkowych.
Wersje zapięć oczkowych
- Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się na nie bolec umieszczony na krawędzi okładziny oraz zapinka oczkowa mocowana na pasku do tylnej okładziny. Bolec zazwyczaj wykonywano ze stali lub z mosiądzu i umieszczano go w wywierconym otworze na krawędzi okładziny. Ten rodzaj zapięcia spotykany jest już w wieku VIII-IX i stosowany był do XVIII w. Od XVII w. bolec wzmacniano dodatkowo płytką nasadkową umieszczoną na wierzchu krawędzi okładzin – przedłużała ona bolec i zabezpieczała go przed wypadnięciem. Zapinkę mogło tworzyć oczko w formie kółka lub innej, wygięte z drutu (kodeksy bizantyńskie i karolińskie) i zawieszone na różnych formach pasków skórzanych (il. 1, 2). W kodeksach romańskich oczko zaczęto zastępować metalową płytką z wyciętym oczkiem. Zapinki te przybierały rozmaite formy (il. 3). Zapinka była mocowana do tylnej okładziny skórzanym paskiem lub metalową blaszką z zawiasem na krawędzi.
- Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się z bolca umieszczonego na na krawędzi okładziny i zapinki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia powstał w XIX w.(il. 4).
- Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny - składa się z bolca przytwierdzonego do mniej lub bardziej ozdobnej płytki umieszczonego nad krawędzią okładziny oraz zapinki oczkowej na skórzanym pasku mocowanej do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia występuje w Europie od XVI w. (il. 5)
- Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny - składa się z bolca przytwierdzonego do mniej lub bardziej ozdobnej płytki umieszczonego nad krawędzią okładziny oraz zapinki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia powstał w XIX w.(il. 6).
- Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na okładzinie - składa się z bolca usytuowanego na powierzchni okładziny oraz zapinki oczkowej przybierającej rozmaite formy. Stosowane od XIV/XV w. (il. 7).
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Zamknięcia kodeksów
Zapięcia kodeksów
Grafika
il. 1. Tzw. "grecka sprzączka" (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 82)
il. 2. Różne formy najprostszych zapinek oczkowych i pasków mocujących stosowane w kodeksach karolińskich (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 131)
il. 3. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 4. Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 5. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 6. Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 7. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na powierzchni okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
Przypisy
- Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010, s. 9-17.
- Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy, s. 43-49.
- Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding, New York 2017, s. 41-42, 81-83, 131-133, 166-169.
Autor: M.P.B.
