Zakładka
Spis treści
Zakładka
(tenaculum) (ang. book-mark/bookmark, bookmarker, fr. signet, niem. Lesezeichen, Buchzeichen, Lesebandchen, wł. segnalibro)
Bawełniana lub jedwabna tasiemka lub wstążka przyklejona u góry grzbietu bloku książki (w główce), pod kapitałką, o długości przekraczającej przekątną bloku, służąca do zaznaczania czytanego miejsca. W zakładki były zaopatrzone książki beletrystyczne, poezje, nuty (il. 1). Odrębne od książki są zakładki kartonowe, zwykle zaopatrzone w treści reklamowe lub promocyjne, oraz zakładki wykonywane amatorsko.
Zakładki ksiąg liturgicznych
Księgi liturgiczne oraz brewiarze mają kilka zakładek (il. 2), ważną rolę odgrywały one zwłaszcza w mszałach oznaczając miejsca różnych części stałych mszy, otwieranych podczas nabożeństwa (il. 3 - 5). W kodeksach średniowiecznych miewały postać rodzaju listwy (zwornika) mocowanej, bądź nie do górnej kapitałki, od której odchodziło kilka paseczków z tkaniny, kolorowych wstążek lub rzemiennych pasków sięgających za dolną krawędź kodeksu i niekiedy obciążonych ołowianymi ciężarkami (il. 6 - 9). Zwornik miewał dekoracyjną formę ozdobnej płytki lub haftowanego i ozdobionego perłami wałeczka.
Rejestr introligatorski
tenaculum (ang. index tabs, thumb index, fr. muserelle, patte, signet de gouttière, niem. Kavalier, wł. cavaliere)
Wystające na przedniej krawędzi bloku książki schodkowo umieszczone znaczniki, rodzaj uchwytu, zwykle z paseczka skóry, pergaminu lub papieru (il. 10), niekiedy w formie małych węzełków (il. 11). Używane od średniowiecza po dzień dzisiejszy, nie tylko w księgach liturgicznych, ale także np. w księgach adresowych. Służą do oznaczania w książce rozdziałów lub ważniejszych miejsc.
Zobacz też
Grafika
il. 1.Zakładka z jedwabnej tasiemki (fot. E. Pokorzyńska)
il. 2.Kolorowe zakładki w XIX-wiecznym Breviarium Romanum (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 3. Zakładka w Ewangeliarzu cyrylickim, wyd. 1575, tzw. „pierwsza” drukarnia Mamoniczów w Wilnie, właść. Biblioteka PAN w Kórniku, sygn. Cim. F. 4286 (fot. R. Białkowski)
il. 4. Zakładka w Ewangeliarzu cyrylickim, wyd. 1575, tzw. „pierwsza” drukarnia Mamoniczów w Wilnie, właść. Biblioteka PAN w Kórniku, sygn. Cim. F. 4286 (fot. R. Białkowski)
il. 5. Zakładka w Ewangeliarzu cyrylickim, wyd. 1575, tzw. „pierwsza” drukarnia Mamoniczów w Wilnie, właść. Biblioteka PAN w Kórniku, sygn. Cim. F. 4286 (fot. R. Białkowski)
il. 6. Zakładka w Antyfonarzu Toruńskim (t. II), 1624 r., rękopis, wyk. Dorota Łążeńska, właść. Opactwo Sióstr benedyktynek w Żarnowcu (fot. G. Nehring)
il. 7. Zakładka w Biblia Sacra/Vulgate editionis/autorit ate sixti v. et Clementis VIII[...], 1749 r. (fot. G. Nehring)
il. 8. Zakładka składająca się z ozdobnej listwy i wielokolorowych wstążek; właść. Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 9. Zakładka składająca się z ozdobnej listwy i wielokolorowych wstążek; właść. Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 10. Dwa tenacula widoczne na przedniej krawędzi bloku książki; stary druk „Missale Speciale…”, wyd. 1546 r., właść. Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie (fot. A. Dymarek)
il. 11. Tenaculum w formie małego węzełka widoczne na przedniej krawędzi bloku książki; Biblioteka Diecezjalna w Pelplinie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 12. Przykład kodeksu zawierającego kolorowe bawełniane rejestry i z takiej samej tasiemki wykonane tenacula; Biblioteka sióstr benedyktynek w Żarnowcu. (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
Przypisy
- Encyklopedia Wiedzy o Książce, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, s. 2333, 2573.
- Macchi F., Macchi L., Dizionario Illustrato della legatura, Milano 2002, s. 76, 431-432.
- Tomaszewski Jacek, Oprawa książkowa w Polsce 1450-1600. Studium tegumentologiczno-ikonograficzne, Warszawa 2018, s. 128-133.
Autor: E.P., M.P.B.
