Szycie ściegiem na okrętkę
Spis treści
Szycie ściegiem na okrętkę
Zwięzowy system szycia kodeksów, składki łączone są poprzez zwięzy wypukłe (podwójne bądź pojedyncze rzemienie lub sznurki), które przylegają do grzbietów składek, wokół których prowadzona jest nić, którymś z wybranych rodzajów ściegów na okrętkę.
Historia
Pierwsze zastosowanie szycia na okrętkę prostego, co do którego nie można mieć wątpliwości, zidentyfikowano w kodeksach romańskich. Oszacowano, że w ten sposób było wówczas szytych ok. 25% kodeksów. Ten sposób szycia był najczęściej stosowanym od połowy XV wieku, stosowano go, obok innych, do końca XVIII w. Kres stosowania szycia prostego przyszedł w raz z wiekiem XIX. Do tego czasu wyodrębniło się wiele rodzajów ściegów na okrętkę. Szyto na zwięzy podwójne i pojedyncze, rzemienie i sznurki. Zaletą szycia na okrętkę jest redukcja naprężeń, która zmniejsza prawdopodobieństwo przedarcia się nici podczas szycia .
Rodzaje ściegów na okrętkę
Niezależnie od wykonywanego sposobu, szycie na okrętkę może występować w dwóch wariantach – z pojedynczym i wielokrotnym wyszyciem. W wersji szycia z pojedynczym wyszyciem, nić po jednokrotnym owinięciu wokół zwięzu, wprowadzana jest do wnętrza składki (il. 1). W wersji szycia z wielokrotnym wyszyciem nić owijana jest wokół zwięzu kilka razy (il. 2). Szycie wielokrotne stosuje się w składkach wielokartkowych lub w których ich znaczna grubość spowodowana jest użyciem pergaminu lub papieru o znacznej grubości. Ten sposób skuteczniej uniemożliwia deformację grzbietu (tzw. przełamanie), a także chroni zwięzy.
- szycie ściegiem na podwójną okrętkę z jednym otworem w stacji - szycie wykonuje się zawsze na zwięzach podwójnych, z jednym otworem przypadającym na jedną stację. Wyodrębniono dwa sposoby tego rodzaju ściegu. W pierwszym nić po wyprowadzeniu z wnętrza składki, owijana jest najpierw wokół dalszego zwięzu, następnie przechodzi między zwięzami a grzbietem do bliższego ze zwięzów, po owinięciu którego wprowadzana jest z powrotem do wnętrza składki (il. 3). W drugim sposobie nić najpierw owijana jest wokół bliższego zwięzu, następnie, podobnie jak w poprzednim sposobie, przechodzi pomiędzy zwięzami a grzbietem kodeksu do kolejnego zwięzu, po jego owinięciu wprowadzana jest do wnętrza składki tym samym otworem, którym ją opuściła (il. 4). Oba sposoby szycia były popularne w kodeksach romańskich i gotyckich.
- szycie ściegiem na podwójną okrętkę z trzema otworami w stacji - szycie wykonuje się na zwięzach podwójnych. Nić wyprowadzana jest z wnętrza składki otworem znajdującym się pomiędzy dwoma zwięzami. Po owinięciu wokół bliższego zwięzu wprowadzana jest do wnętrza składki otworem znajdującym się na zewnątrz tego zwięzu. Ponownie opuszcza składkę przy zewnętrznej krawędzi drugiego zwięzu, by ostatecznie powrócić do wnętrza składki przez użyty już wcześniej otwór znajdujący się pomiędzy zwięzami i przejść dalej, do kolejnej stacji. (il. 5)
- szycie ściegiem na pojedynczą okrętkę z jednym otworem w stacji - szycie wykonuje się na zwięzie pojedynczym. Nić opuszcza wnętrze składki za zwięzem, po owinięcie wokół niego, wprowadzana jest do jej wnętrza tym samym otworem. (il. 6)
- szycie ściegiem na pojedynczą okrętkę z dwoma otworami w stacji - szycie wykonuje się na zwięzie pojedynczym, bądź podwójnym. W pierwszym przypadku nić wyprowadzana jest z jednej strony zwięzu i po owinięciu się wokół niego wprowadzana jest do wnętrza składki otworem znajdującym się po jego drugiej stronie (il. 7). Szycie drugim sposobem przebiega identycznie, z tym że zwięz tworzą dwa elementy (il. 8).
Potocznie szyciem na okrętkę bywa nazywane szycie ściegiem obrzucającym.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
System szycia
Grafika
il. 1. Szycie na podwójną okrętkę z pojedynczym wyszyciem. (rys. Szirmai J.A., 2017 s. 148)
il. 2. Szycie na podwójną okrętkę z wielokrotnym wyszyciem. (rys. Szirmai J.A., 2017 s. 148)
il. 3. Szycie ściegiem na podwójną okrętkę z jednym otworem w stacji, sposób 1. (rys. Szirmai J.A., 2017 s. 189)
il. 4. Szycie ściegiem na podwójną okrętkę z jednym otworem w stacji, sposób 2.(rys. Szirmai J.A., 2017 s. 189)
il. 5. Szycie ściegiem na podwójną okrętkę z trzema otworami w stacji. (rys. Szirmai J.A., 2017 s. 189)
il. 6. Szycie ściegiem na pojedynczą okrętkę z jednym otworem w stacji. (rys. Szirmai J.A., 2017 s. 189)
il. 7. Szycie ściegiem na pojedynczą okrętkę z dwoma otworami w stacji, zwięz jednoelementowy (rys. Szirmai J.A., 2017 s. 189)
il. 8. Szycie ściegiem na pojedynczą okrętkę z dwoma otworami w stacji, zwięz dwuelementowy (rys. Szirmai J.A., 2017 s. 189)
Przypisy
- Szirmai J.A., The archeology of medieval bookbinding, New York, 2017, s. 148, 187-189.
- Wachnik B., Systemy szycia zabytkowych kodeksów - terminologia, historia, systematyka, zagadnienia konserwatorskie, część teoretyczno-badawcza pracy dyplomowej magisterskiej, promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń UMK 2020, s.19, 58-61, 118-126 .
Autor: M.P.B.
