Miniaturowe książki

Miniaturowe książki

(miniksiążki) (ang. miniature books, niem. Miniaturausgabe)

Książki w miniaturowych wymiarach, mające charakter kolekcjonerski. Przez lata za miniatury uznawano wszystkie małoformatowe książki. Powstałe w 1983 amerykańskie towarzystwo kolekcjonerskie (the Miniature Book Society) za książkę miniaturową uznaje taką, której wymiary nie przekraczają 3 cali (tj. 76 mm). Dopuszcza się nieco większy format, nie przekraczający 4 cali (116 mm), szczególnie dla książek XIX-wiecznych i starszych.

Wśród książek miniaturowych znajdują się zarówno masowe edycje (np. PRL-owskich Wydawnictw Filmowych i Artystycznych), druki artystyczne niskonakładowe, oprawiane ręcznie jak i unikaty - książki sporządzane przez artystów. Zarówno amerykańskie towarzystwo kolekcjonerów książek miniaturowych jak i inne środowiska aktywizują tworzenie miniksiążek organizując wystawy, warsztaty oraz spotkania kolekcjonerskie.

Historia

Książki miniaturowe powstawały już w epoce średniowiecza m.in. malutkie iluminowane Godzinki oraz Koran. Eksperymenty z drukiem miniatur sięgają początków techniki drukarskiej, już uczeń i następca Gutenberga, Peter Schöffer drukował miniksiążki. Rozwój miniwydawnictw nastąpił w XVII w., były to głównie książeczki religijne, śpiewniki i modlitewniki. Ukazało się wiele edycji Biblii, które ze względu na rozmiary otrzymały nazwy "paluchowych" lub "kciukowych". Z wydawania małoformatowych "republik" zasłynęła drukarnia Elsevierów. Przydatność małych książeczek książek polegała na możności przenoszenia w kieszeni i lektury w dowolnym momencie. W wieku XVIII z miniaturowych książek tworzono tzw. biblioteki podróżne.

Książki drukowano typograficznie, przy użyciu bardzo małych stopni pisma, czcionkami 4-punktowymi a nawet mniejszymi. Wydane w 1896 przez braci Salmin w Padwie listy Galileusza do pani Krystyny de Lorenc złożono ręcznie czcionkami o wielkości 2,5 punkta (tzw. rybie oko). Miniksiążki dekorowano iluminacjami oraz drzeworytowymi i miedziorytowymi grafikami. W XIX wieku do druku miniksiążek zastosowano technikę litograficzną, a od końca tego stulecia fotograficznie zmniejszano skład drukarski.

W wieku XIX książki miniaturowe zyskały na popularności, obok modlitewników wydawano almanachy i poezje, książki dla dzieci w tym książeczki na wyposażenie domków dla lalek. W miniaturowych formatach wydawano różnego rodzaju poradniki, w tym przewodniki turystyczne. Były też wykorzystywane do celów propagandowych i reklamowych.

Do najbardziej znanych polskich edycji miniaturowych należą Poezje Adama Mickiewicza (30x22 mm), wydane w 1898, na jubileusz stulecia urodzin poety, a jednocześnie na odsłonięcie pomnika Mickiewicza w Warszawie. Książeczkę zaopatrzono w srebrny futeralik, w który wprawiono szkło powiększające.

Ekstremalnie małe, kilkumilimetrowe książeczki wykonywał polski twórca, Zygmunt Szkocny, kolekcja jego miniaturowych książek jest prezentowana w Muzeum Najmniejszych Książek Świata w Piotrowicach.

Oprawy

Miniaturowe książki najczęściej były oprawiane w skórę marokinową. Książeczki w srebrnych lub perłowych oprawach były wręczane jako upominki, można było nosić je jako naszyjniki.

Oprawienie miniaturowych książeczek wymaga od introligatorów wyjątkowych zdolności manualnych. Oprawy wykonywane są najczęściej z bardzo cienko zszarfowanej skóry lub cienkiej tkaniny, a do szycia używane są cienkie jedwabne nici. Introligatorzy posługują się pęsetami oraz specjalnymi, precyzyjnymi narzędziami, w tym narzędziami sporządzanymi specjalnie dla oprawy książek o małych rozmiarach. Do tłoczenia wykorzystywane są bardzo drobne tłoczki lub mini-plakiety.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Format książki
Format specjalny

Grafika

• 

  Miniaturowe wydanie Poezji Mickiewicza

• 

  Miniaturowa książka artystyczna z odręcznymi rysunkami ołówkiem, 10,9 x 13,2 x 4,3 [mm], widok ogólny książki, wyk. Kaja Ilczuk, 2020 r. (fot. K. Ilczuk)

• 

  Miniaturowa książka artystyczna z odręcznymi rysunkami ołówkiem, 10,9 x 13,2 x 4,3 [mm], strona nr 9 "Autoportret", wyk. Kaja Ilczuk, 2020 r. (fot. K. Ilczuk)

• 

  Miniaturowa książka artystyczna z odręcznymi rysunkami ołówkiem, 10,9 x 13,2 x 4,3 [mm], strona nr 19 "Kamea", wyk. Kaja Ilczuk, 2020 r. (fot. K. Ilczuk)

Przypisy

1. Hussak T., Miniksiążki, Warszawa 2003, s. 12-13.
2. Papuzińska J. (rec.): Miniksiążki. "Nowe książki" 2004, nr 2, s. 74.
3. Petit formats reliés, Bruxelles 1991, s. 11-20.
4. https://www.biblio.com/book-collecting/what-to-collect/a-brief-history-of-miniature-books/
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Miniature_book
6. Miniature Books Society, https://www.mbs.org/
7. Muzeum Najmniejszych Książek Świata Zygmunta Szkocnego, Katowice 1996.
8. Andrysiak E., Miniaturowe edycje Stowarzyszenia Księgarzy Polskich, "Akapit" 2015, nr 10, s. 29-34.

---

Autor: E.P., M.P.B.