Biblioteczna oprawa
Spis treści
Biblioteczna oprawa
(ang. library binding, fr. reliure de bibliothèque, niem. Bibliothekseinband)
Oprawa wykonywana dla bibliotek, zgodnie z ich potrzebami i wymaganiami. Podstawowym warunkiem oprawy bibliotecznej jest jej trwałość i zapewnienie ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi, a zwłaszcza wielokrotną lekturą użytkowników. Mniejsze znaczenie ma strona estetyczna i zdobnicza. Współcześnie oprawy biblioteczne mają najczęściej formę oprawy półpłóciennej lub całopłóciennej, historycznie były to oprawy półskórkowe, która to forma i współcześnie bywa wykonywana do cenniejszych dzieł. Także w epoce współczesnej oprawy biblioteczne wykonywane są ręcznie. Pod względem konstrukcyjnym przeważają oprawy wklejane, z blokiem zszytym lub sklejonym.
Wzorzec oprawy bibliotecznej
Wzorzec oprawy bibliotecznej stworzył Douglas Cockerell ok. 1880 na zamówienie biblioteki British Museum, opisał go w swej książce The bookbinding and the care of books (London 1901). Celem było skonstruowanie oprawy mocnej i trwałej, a zarazem tańszej od tradycyjnej oprawy półskórkowej. Cockerell zalecał sporządzanie specjalnych, 4-kartkowych wyklejek ze scezurą (jedna z kart, zagięta, jest złączana ze scycurą), szycie na taśmy płócienne, obcięcie brzegów i zabarwienie lub złocenie górnego brzegu, oklejenie, zaokrąglenie i zaoporkowanie grzbietu. Za najwłaściwszą uznał tzw. konstrukcję uproszczoną (na bloku), w której końce tasiemek i płócienne scezury sklejone razem z zagiętą zewnętrzną kartą przybyszową są wklejane pomiędzy dwie warstwy tektury okładkowej z pozostawieniem odsadki. Grzbiet jest wzmocniony kilkoma warstwami pasków z merli wklejanych pomiędzy zwięzy, oraz woreczkiem wykonanym z mocnego papieru (zamiast grzbietówki). Oprawa nie posiada kapitałki, natomiast ma kapturek, którego jądrem jest sznurek, przyklejony do skraju woreczka (naciętego na końcach). Obleczeniem jest mocne płótno powlekane bukram, choć alternatywą mogła być oprawa półskórkowa. Płótno jest naklejane na grzbiet, wprowadzane w odsadki a następnie naklejane na okładki i zaprasowane z zastosowaniem okutych desek, wprasowujących odsadkę. Narożniki są wykonane tzw. sposobem konserwatorskim, bez ścinania rogów, lecz zagięte do środka, podwójne, przy podwijaniu płótna wypracowuje się kapturek. Tytuł jest złocony na skórzanym szyldziku. Wzorzec Cockerella wraz z zaleceniem stosowania wysokojakościowej skóry garbowanej roślinnie został zaadaptowany przez środowisko bibliotekarzy niemieckich na zjeździe Verein Deutscher Bibliothekarinnen und Bibliothekare w 1911 roku. Propagatorem tego wzorca w środowisku polskim był Bonawentura Lenart.
Polskie instrukcje oprawy bibliotecznej
Uwagi dotyczące sposobu oprawiania książek do bibliotek jako pierwszy przedstawił Joachim Lelewel w swym opracowaniu Bibliograficznych dzieł dwoje (t. 2, Wilno 1826). Postulował stosowanie opraw półskórkowych lub skórzanych, bez szyldzika na grzbiecie, zwracał też uwagę na konieczność uwzględniania możliwości swobodnego obracania wszystkich kart (nieprzyklejanie kart do sąsiadujących) oraz staranne szycie, oszczędne obcinanie brzegów i nienadmierne zaklejanie grzbietu. Instrukcje Czytelń Bezpłatnych Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności (1895) zwracały uwagę na wyszywanie składek (szycie przez całą długość składki, a nie popularnym wówczas ściegiem 2 za 1 ani też szycie drutem), wzmacnianie skrajnych składek paskami płótna, używania grubej i twardej tektury, a na oklejkę czarnego płótna: w mniejszych formatach cieńszego, w większych – mocniejszego. Aktywność na polu tworzenia optymalnego wzorca oprawy bibliotecznej wykazywał również wspomniany Bonawentura Lenart po objęciu w 1929 roku stanowiska konserwatora Biblioteki Narodowej. W swej instrukcji położył nacisk na wzmacnianie grzbietów składek i zawieszanie luźnych kart (tablic, map) na papierowych falcach. Zalecał sporządzanie jednokartkowej wyklejki ze scezurą, szycie na sznurki, oporkowanie, zamocowanie grzbietówki osadzonej na pasku papieru do skrzydełek scezury i zawieszenie okładek we wzorowanej na modelu Cockerella konstrukcji uproszczonej (wklejenie skrzydełek pomiędzy dwie warstwy tektury), z wolnym grzbietem i wolnym przegubem. Oklejenie następowało na okładce zamocowanej na bloku, płótnem lnianym apreturowanym.
Do zadań bibliotekarza, obsługującego proces przekazywania książek do oprawy należy wybór oraz zgromadzenie wytypowanych voluminów, sprawdzenie kompletności i kolejności układu stron, tablic, map, numerów czasopisma itp., wskazanie elementów, które należy współoprawić (okładki wydawnicze, obwoluty), określenie rodzaju oprawy oraz ewentualnie napisu, jaki ma być wytłoczony na grzbiecie. Książki wielotomowe i ciągi czasopism powinny być oprawiane jednolicie, w ten sam rodzaj i kolor materiału i mieć jednolite napisy i sposoby numeracji na grzbiecie. Następnie książki są wpisywane do księgi (bazy) opraw lub protokołu przekazania. Przy zwrocie następuje kontrola stanu i jakości, naklejenie sygnatur bibliotecznych na oprawy oraz zwrot książek do magazynu.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Półorganiczna oprawa
Przypisy
- Cockerell D., The bookbinding and the care of books, London 1901.
- Oprawa i konserwacja książek w czytelniach bezpłatnych, 1895, Archiwum Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy A91, k. 92-93
- Przepis na oprawę zwyczajną, Archiwum Zakładowe Biblioteki Narodowej 107, k. 21-22.
- Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, Wrocław 1976, s. 230.
- G. Moessner, Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 30: Einbandregeln.
- Riley D., Anglická knihovní vazba w: Sborník XXII. mezínárodnÍ seminář Společenstva českých knihařů, Jihlava 2018, s. 7-13
Autor: E.P.
