Anioł
Spis treści
Anioł
(ang. angel; fr. ange)
Postać uskrzydlonego młodzieńca o androgenicznej sylwetce, zazwyczaj w długiej tunice, niekiedy z aureolą wokół głowy; ze względu na zazwyczaj miniaturowe rozmiary i sumaryczność ujęcia w dekoracji introligatorskiej motyw a-a jest często trudny do rozróżnienia od aniołka. Na oprawach ukazywany najczęściej jako atrybut św. Mateusza, w scenach religijnych oraz jako autonomiczny motyw wśród innych elementów dekoracji. Na niektórych późnoantycznych oprawach dyptychów z rzeźbionej kości słoniowej para a-w trzyma wieniec z krzyżem (co nawiązywało do rzymskiej ikonografii cesarskiej); na wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych ukazywany jako dopełnienie scen religijnych. W introligatorstwie romańskim dominowały jego wizerunki jako atrybutu ewangelisty, ponadto odosobnione tłoki z aniołami dmącymi w trąby lub stojącymi w arkadzie (wyciskanej z innych tłoków). Na tłokach późnogotyckich jako tzw. anioł tarczownik, trzymający przed sobą tarczę z herbem lub gmerkiem miasta, introligatora bądź właściciela księgi, a nawet inny motyw (np. miniaturowy motyw Baranka Bożego wkomponowywany w wycisk dużego tłoka z aniołem na oprawach Johannesa Fogela w Erfurcie). Na wyciskach plakiet (prostokątnych i owalnych – medalionowych) XVI-pocz. XVII w. ukazywany m.in. w scenach ofiary Abrahama oraz w parach – jako postaci asystujące Ukrzyżowanemu Chrystusowi bądź trzymające koronę nad Madonną Apokaliptyczną; w tego rodzaju przedstawieniach niekiedy na oprawach złotniczych XVII-XVIII w. Pojawia się też w rozbudowanych kompozycjach groteskowych na angielskich oprawach XVIII w. W XIX w. motyw a-a często ukazywano m.in. na oprawach wydawniczych książek religijnych.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Amorek
Aniołek
Archanioł
Grafika
Anioł-trzymacz na oprawie gotyckiej, 2 poł. XV w., BUAM - Poznań, fot. A. Wagner
Anioł-trzymacz jako element dekoracji radełkowej na oprawie renesansowej, WBP - Książnica Kopernikańska w Toruniu, fot. T. Dorawa
Przypisy
- Laucevičius 1976, nr kat./il. 16, 268, 297 i in.
- Ziesche, Becker 1977, s. 31;
- Nixon, Foot 1992, il. 98.
- Kozakiewicz 1996, s. 14.
Autor: A.W.
