Fryz

Z Leksykon oprawoznawczy
Skocz do: nawigacja, szukaj

Fryz

(fr. frise)

1. w architekturze klasycznej oraz wzorowanych na niej stylach nowożytnych pozioma część belkowania zawarta między architrawem a gzymsem, najczęściej wypełniona dekoracją; 2. w architekturze oraz plastyce i rzemiośle artystycznym poziomy pas ornamentu o różnorakiej formie (geometrycznej, floralnej, figuralnej). W zdobnictwie introligatorskim f. stosowano już na wczesnośredniowiecznych oprawach złotniczych, częstszy stał się jednak na oprawach gotyckich: wkomponowany najczęściej w jedną z górnych listew ram zwierciadła bądź w listwę górną i dolną ujmujące zwierciadło; zwykle mają formę fryzu arkadkowego, rzadziej innego ornamentu (np. wici roślinnej z drôleries). Podobna koncepcja pojedynczego lub podwójnego f. wkomponowanego między ramy radełkowe nad i pod zwierciadłem była powszechna w introligatorstwie renesansowym na północ od Alp, czemu sprzyjały nierówne długości boków okładzin. W renesansie pojawiły się też →architektoniczne oprawy, w których f. o uproszczonej formie stanowił jeden z elementów dekoracji z antykizującym portalem lub ediculą. Charakterystyczny dla klasycystycznych i empirowych opraw jest ornament naśladujący fryz porządku doryckiego: z metopami (czasami wypełnionymi rozetkami: rosaces alternées) i tryglifami, wykorzystywany do obramiania zwierciadła oraz wydzielania kompartymentów grzbietu. Wzór ten był standardowo używany na angielskich oprawach w etruskim stylu. W →historyzujących oprawach XIX w. wrócono do koncepcji okazałego motywu architektonicznego na okładzinie, w obrębie którego pośród innych elementów niekiedy ukazywano f. Niezależnie od tego f. jako składnik ornamentyki okładzin pojawia się do dziś na oprawach o tradycyjnej koncepcji dekoracji.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Architektoniczne oprawy
Empirowe oprawy
Etruski styl
Fryz arkadkowy
Historyzujące oprawy
Klasycystyczne oprawy
Rosaces alternées

Grafika

Przypisy

  1. Kyriss 1956, tabl. 234;
  2. Kyriss 1958, tabl. 312;
  3. Devauchelle 1995, s. 153-155;
  4. Kozakiewicz 1996, s. 125;
  5. Marks 1998, il. 2e-f, 4e, 6;
  6. Quarg 2002, nr kat./tabl. 66;
  7. Wagner 2020, nr kat./il. 175.



Autor: A.W.