Zapięcia oczkowe
Zapięcia oczkowe
(niem. Ӧsenverschluss) Nazwa utworzona jest od elementu zapinającego, tj, dziurki, "oczka" w zapince, w którą wchodzi bolec. W zależności od formy bolca i jego umieszczenia na przedniej okładzinie wyróżnia się kilka wersji zapięć oczkowych.
Wersje zapięć oczkowych
- Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się na nie bolec umieszczony na krawędzi okładziny oraz zapinka oczkowa mocowana na pasku do tylnej okładziny. Bolec zazwyczaj wykonywano ze stali lub z mosiądzu i umieszczano go w wywierconym otworze na krawędzi okładziny. Ten rodzaj zapięcia spotykany jest już w wieku VIII-IX i stosowany był do XVIII w. Od XVII w. bolec wzmacniano dodatkowo płytką nasadkową umieszczoną na wierzchu krawędzi okładzin – przedłużała ona bolec i zabezpieczała go przed wypadnięciem. Zapinkę mogło tworzyć oczko w formie kółka lub innej, wygięte z drutu (kodeksy bizantyńskie i karolińskie) i zawieszone na różnych formach pasków skórzanych (il. 1, 2). W kodeksach romańskich oczko zaczęto zastępować metalową płytką z wyciętym oczkiem. Zapinki te przybierały rozmaite formy (il. 3). Zapinka była mocowana do tylnej okładziny skórzanym paskiem.
- Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się z bolca umieszczonego na na krawędzi okładziny i zapinki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia powstał w XIX w.(il. 4).
- Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny - składa się z bolca przytwierdzonego do mniej lub bardziej ozdobnej płytki umieszczonego nad krawędzią okładziny oraz zapinki oczkowej na skórzanym pasku mocowanej do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia występuje w Europie od XVI w. (il. 5)
- Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny - składa się z bolca przytwierdzonego do mniej lub bardziej ozdobnej płytki umieszczonego nad krawędzią okładziny oraz zapinki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową przymocowaną do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia powstał w XIX w.(il. 6).
- Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na okładzinie - składa się z bolca usytuowanego na powierzchni okładziny oraz zapinki oczkowej przybierającej rozmaite formy. Stosowane od XIV/XV w. (il. 7).
Zobacz też
Grafika
il. 1. Tzw. "grecka sprzączka" (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 82)
il. 2. Różne formy najprostszych zapinek oczkowych i pasków mocujących stosowane w kodeksach karolińskich (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 131)
il. 3. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 4. Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 5. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 6. Zapięcie oczkowe metalowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 7. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na powierzchni okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
Przypisy
- Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010.
Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy.
- Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
- Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
- Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
- Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
- Szirmai J.A., *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999.Przypis 1
- Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzata Pronobis-Gajdzis), Toruń UMK 2012.
Autor: MPG
