Passe-partout
Spis treści
Passe-partout
(niem. Passepartout)
Nazwa pochodzenia francuskiego, oznaczająca sposób oprawy luźnych grafik i fotografii polegający na nadaniu im kartonowej ramki.
Całość oprawy składa się z dwóch arkuszy, z których spodni stanowi tzw. "plecki" i na nim zamontowany jest obiekt, zaś wierzchni ma wycięte okienko, w którego świetle widoczna jest grafika. Zazwyczaj okienko jest nieco mniejsze niż grafika i przykrywa brzegi papieru, choć czasem, w celach ekspozycyjnych szczególnie cennych obiektów prezentuje się je w całości, w okienku większym niż sam obiekt. Okienko ma zwykle kształt prostokątny, choć wykonywano także formy zwieńczone łukiem, owalne lub wycinano nieregularne krawędzie.
Passe-partout służy do przechowywania grafik lub do ich eksponowania. Passe-partout ma funkcję ochronną, zabezpieczając grafikę przez podarciem, zagięciem, a także starciem powierzchni. Dla dodatkowego zabezpieczenia czasem grafikę przykrywa się klapką, która pozostała po wycięciu okienka. Czasami passe-partout dodatkowo dekorowano. W celach ekspozycyjnych passe-partout wraz z obrazkiem jest umieszczone w oszklonej ramce.
Passe-partout wyparło stosowane wcześniej, naklejanie rycin na kartonach, tzw. montaż na podkładkach. Źródłem pomysłu były głębokie, drewniane ramki obrazów. Początki passe-partout miały miejsce w Anglii. W 1825 roku w Anglii Wiliam Cole zaczął sprzedaż litografowanych kart, początkowo miały one zaznaczony kształt do samodzielnego wycinania, później sprzedawano je z wyciętymi okienkami. Sposób montowania grafik w passe-partout po raz pierwszy został zastosowany przez Williama May Scotta w British Museum około połowy XIX wieku. Jego oprawy składały się z dwóch części – podkładki i sklejonej z nią całą powierzchnią nakładki z wyciętym okienkiem.
Z czasem obie części passe-partout zaczęto łączyć zawiasem (falcem), co pozwala na otwieranie. Sposób zamontowania obiektu na spodnim arkuszu zazwyczaj polega na przyklejeniu na papierowych zawiaskach, w przypadku cennych obiektów stosuje się tzw. suchy montaż czyli umieszczenie w narożnikach.
Rodzaje passe-partout
- Najprostszym rodzajem passe-partout jest arkusz papieru lub kartonu, często barwnego lub z dekoracyjną fakturą, w którym wycięto okienko.
- Passe-partout głębokie z ukośną fazą zwane passe-partout angielskim. Wykonywano je z dość grubej białej tektury.
- Passe-partout z oklejoną fazą zwane passe-partout wiedeńskim. Często było znacznie głębsze, wykonane z kilku warstw sklejonej tektury. Ukośna faza powstawała z odpowiednio wyprofilowanego kartonu, którym oklejono wycięcie.
- Francuska odmiana passe-partout charakteryzuje się bogatą dekoracją, z charakterystycznymi naklejonymi złotymi listwami.
Dekoracja passe-partout
Najbardziej typowym rodzajem dekoracji jest liniowa złota ramka obwodząca okienko, malowana lub wytłaczana. Czasem na passe-partout wykonywano tłoczenia, złocenia, nadruki. Subtelnym sposobem dekoracji było złocenie fazy (techniką pozłotniczą, złotem w płatkach) lub wysunięcie wąskiej, złotej lub barwnej listewki. W passe-partout typu francuskiego liczba elementów dekoracyjnych była znaczna, na kompozycję składały się złocone lub malowane obwódki, naklejane złote listewki, często o wytłaczanej wzorzyście fakturze, paski barwnego papieru. Passe partout mogło być zbudowane z kilku okienek wykonanych z kartonów w różnych kolorach lub też pokryte barwnymi, wzorzystymi tkaninami, zwłaszcza jedwabnymi.
Album fotograficzny z passe-partout
Najwcześniejsze albumy przeznaczone na fotografie, tzw. klasyczne, wytwarzane od ok. 1860 roku były zbudowane z kart z passe-partout.
Karty były wykonane z grubej tektury, wycięto w niej okienka o wielkości dopasowanej do rozmiarów fotografii formatowych i naklejono papier wierzchni z okienkami przykrywający brzegi tekturek zdjęć. Okienka czasem miały zaokrąglone narożniki lub kształty odmienne od prostokątnych, bywały przyozdabiane tłoczeniem lub złoceniem. Posiadały szczeliny pozwalające na wsunięcie fotografii.
Zobacz też
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
- I. Zając, Historia zabytkowych albumów do fotografii, praca doktorska, Warszawa 2010, s. 68-69, 74, 100, 164
- J. Kosek, Konserwatorskie oprawianie grafiki w Muzeum Brytyjskim w Londynie, w: Zbiory biblioteczne, muzealne i archiwalne –badania i konserwacja, Toruń 2008, s. 140-142
- K. Garczewska-Semka , Problem montażu kolekcjonerskiego rysunków na przykładzie kolekcji rodziny Potockich z Wilanowa - aspekty technologiczne i konserwatorskie. Praca doktorska, Warszawa 2018, s. 130.
- E.M. Loh, Die Entwicklung der Montagen und Passepartouts an der Albertina in Wien von 1805 bis 2018, praca dyplomowa, Wien 2019.
Autor: E.P.
