Płótna introligatorskie
Spis treści
Płótna introligatorskie
Surowce włókiennicze o wykończeniu specyficznym dla potrzeb prac introligatorskich. Najczęściej są to bawełniane tkaniny o splocie płóciennym powleczone apreturą. W introligatorstwie zawsze wykorzystywano różnego rodzaju tkaniny, a zwłaszcza:
- perkal - cienką ale ścisłą tkaninę bawełnianą; W XIX/XX w. na oprawy stosowano głównie perkal czarny lub ciemnobrunatny;
- płótno lniane - tkaninę lnianą, mocną ale o rzadkim splocie, w kolorze naturalnym (szaro-beżowym);
- żakard - wzorzyste tkaniny splatane z różnych nitek, połyskujące lub wielobarwne;
- atłas - tkaninę jedwabną, połyskującą; wykorzystywaną do opraw luksusowych;
- aksamit - tkaninę z okrywą włosową (bawełnianą, jedwabną lub wełnianą); używaną zwłaszcza jako podkład do srebrnych aplikacji;
- morę - tkaninę, najczęściej jedwabną, w której odpowiednie sploty wątku i osnowy dają deseń prążków podobny do słojów drzewa; wykorzystywaną na wyklejki.
Opracowanie specjalnego płótna dla potrzeb introligatorskich wiąże się z rozwojem, na pocz. XIX w. rynku wydawniczego i oprawy nakładowej. Poszukiwanie tańszego od skóry i łatwiej dostępnego surowca doprowadziło do opracowania technologii w 1825 roku przez Anglika Archibalda Leightona. Nosiło ono nazwę płótna angielskiego lub kaliko; nazwa wywodzi się od indyjskiej Kalkuty, skąd dostarczano bawełnianego surowca, przez długi czas kaliko wytwarzano wyłącznie w Anglii skąd importowano do innych krajów. Płótno było poddane wytłaczaniu i otrzymywało fakturę, upodobniającą je do skóry; można sądzić że pierwotnie było traktowane jako jej erzatz.
Z czasem opracowano szereg różnych płócien, stosowanych na oprawy książek.
Kaliko
Kaliko jest tkaniną bawełnianą, na którą nałożono apreturę z krochmalu, parafiny bądź gliceryny, zmieszaną z barwnikiem . Apretura nadawała sztywność, wzmacniała strukturę, czyniła płótno podatnym na wytłaczanie oraz złocenie. Powierzchnię zwykle tłoczono w gorących kalandrach, nadając płótnu fakturę groszkowaną, prążkowana, jedwabnej mory bądź jeszcze inne, upodobniając jego wygląd do szlachetniejszych materiałów pokryciowych. Już w pierwszych dwudziestu latach produkowano płótna w setkach faktur.
Wytrzymałość płótna angielskiego była dość ograniczona, apretura wykruszała się w miejscach narażonych na wyginanie i uderzanie (zwłaszcza w przegubach i na rogach) odsłaniając surowe płótno, a co gorsza, ulegając przerwaniom. Introligatorzy narzekali na niską jakość i trwałość płócien.
Ekruda
Ekrudę produkuje się z włókien bawełnianych lub z dodatkiem włókien sztucznych - wiskozowych. Tkanina jest powlekana po lewej stronie wodną pastą skrobiową, która zakleja przestrzenie między nitkami i usztywnia płótno. Tkanina jest barwiona na różne kolory, zachowuje widoczny splot płótna.
Produkuje się także ekrudę podklejaną papierem o niskiej gramaturze (kaszerowaną). Przeznaczona jest głównie do maszynowego wykonywania okładek, gdyż po naniesieniu kleju rozpuszczanego w wodzie papier dość szybko odkleja się od płótna.
Kanafas
(fr. canevas)
Gruba i gęsta tkanina bawełniana o splocie płóciennym, której nici wątku są grubsze i luźniej splecione niż nici osnowy. Apreturowany obustronnie masą skrobiową, gruba warstwa wierzchnia prawie całkowicie zasłania splot płótna. Po wysuszeniu kalandrowana, uzyskuje połysk lub fakturę. Jest materiałem mocnym i sztywnym, przeznaczonym na oprawy dużych, ciężkich woluminów.
Moleskin
Gęste mocne płótno, nie apreturowane, z wyczesanym, włochatym spodem. Służyło do produkcji dużych i ciężkich woluminów, przede wszystkim różnego rodzaju ksiąg handlowych i biurowych.
Płótno lniane
Introligatorzy używali naturalnego płótna lnianego, które cechowało się dużą wytrzymałością. Niestety, książki w użytkowaniu bardzo się brudziły. Dlatego produkowano apreturowane płótno lniane, tzw. buckram. W Polsce płótno takie zwano płótnem Lenartowskim ze względu na udział Bonawentury Lenarta w opracowaniu jego receptury.
Współcześnie produkowane jest płótno lniane na podłożu papierowym, zachowujące szlachetny naturalny wygląd.
Oprócz omówionych, produkowano wiele innych płócien, np. cienki nansuk, gruby gradel i wiele innych (np. w katalogu firmy J.K. Siudeckiego z l. 30. XX w. znajdują się płótna pod nazwami: astrachań, dox, khaki, madepolam, metkal, żagmot). Niektóre z płócien (granitol, dermatoid, libroid) były powleczone masami z tworzyw sztucznych i wytłaczone we wzory imitujące skórę, stąd są określane jako sztuczna skóra a nie płótno.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Materiały obleczeniowe opraw
Sztuczna skóra
Grafika
Wzorzyste kaliko
Wzorzyste kaliko
Mora
Przypisy
- A. Krupp, Bookcloth in England and America, 1823-50, New Castle 2008.
- R. Szczęsny, Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983, s. 43-53.
Autor: E.P.
