Biblioteczna oprawa
Oprawa biblioteczna (ang. library binding, fr. reliure de bibliotheque, niem. Bibliothekseinband, wł. ) wykonywana dla bibliotek, zgodnie z ich potrzebami i wymaganiami. Podstawowym warunkiem oprawy bibliotecznej jest jej trwałość i zapewnienie ochrony przed uszkodzeniami mechanicznymi, a zwłaszcza wielokrotną lekturą użytkowników. Mniejsze znaczenie ma strona estetyczna i zdobnicza. Współcześnie oprawy biblioteczne mają najczęściej formę oprawy półpłóciennej lub całopłóciennej, historycznie były to oprawy półskórkowe, która to forma i współcześnie bywa wykonywana do cenniejszych dzieł. Także w epoce współczesnej oprawy biblioteczne wykonywane są ręcznie. Pod względem technologicznym są to w dominującej części oprawy wklejane, szyte lub klejone.
Spis treści
Wzorzec oprawy bibliotecznej
Wzorzec oprawy bibliotecznej stworzył Douglas Cockerell i opublikował w swej książce The bookbinding and the care of books (London 1901). Zalecał sporządzanie wyklejek typu zygzak, szycie na taśmy płócienne, obcięcie brzegów i zabarwienie lub złocenie górnego brzegu, oklejenie, zaokrąglenie i zaoporkowanie grzbietu. Za najwłaściwszą uznał tzw. konstrukcję uproszczoną, w której końce tasiemek wraz z płóciennymi scyzurami są wklejane pomiędzy dwie warstwy tektury okładkowej. Dla książek będących w częstym użytku proponował oprawę półskórkową, zaś dla cieszących się mniejszym zainteresowaniem okładkę półpłócienną, wszystkie książki winny mieć wytłoczony tytuł, zaś tylko oprawy półskórkowe - kapitałkę. Wzorzec Cockerella został zaadaptowany przez środowisko bibliotekarzy niemieckich na zjeździe Verein Deutscher Bibliothekarinnen und Bibliothekare w 1911 roku. Propagatorem tego wzorca w środowisku polskim był Bonawentura Lenart.
Polskie instrukcje oprawy bibliotecznej
Uwagi do sposobu oprawiania książek do bibliotek zawarł już Joachim Lelewel w swym dziele Bibliograficznych dzieł dwoje (t. 2, Wilno 1826) domagając się opraw półskórkowych lub skórzanych, bez szyldzika na grzbiecie, zwracał też uwagę na swobobne obracanie wszystkich kart (nieprzyklejanie kart do sąsiadujących) oraz staranne szycie, oszczędne obcinanie brzegów i nienadmierne zaklejanie grzbietu. Instrukcje Czytelń Bezpłatnych Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności (1895) zwracały uwagę na wyszywanie składek (szycie przez całą długość składki a nie popularnym wówczas ściegiem 2 za 1 ani też szycie drutem), wzmacnianie skrajnych składek paskami płótna, używania grubej i twardej tektury, a na oklejkę czarnego płótna: w mniejszych formatach cieńszego, w większych – mocniejszego. Aktywność na polu tworzenia optymalnego wzorca oprawy bibliotecznej wykazywał Bonawentura Lenart po objęciu stanowiska konserwatora Biblioteki Narodowej w 1929 roku. W jego instrukcji nacisk położono na wzmacnianie grzbietów składek i zawieszanie luźnych kart (tablic, map) na papierowych falcach. Zalecał sporządzanie jednokartkowej wyklejki ze scyzurą, szycie na sznurki, oporkowanie, zamocowanie grzbietówki osadzonej na pasku papieru do skrzydełek scyzury i zawieszenie okladek we wzorowanej na modelu Cockerella konstrukcji uproszczonej (wklejenie skrzydełek pomiędzy dwie warstwy tektury), z wolnym grzbietem i wolnym przegubem. Oklejenie następowało na okładce zamocowanej na bloku, płótnem lnianym apreturowanym.
Przekazywanie książek do oprawy
Do zadań bibliotekarza, obsługującego proces przekazywania książek do oprawy należy wybór lub zgromadzenie wytypowanych woluminów za rewersami lub protokołem, sprawdzenie kompletności i kolejności układu stron, tablic, map, numerów czasopisma itp., wskazanie elementów, które należy współoprawić (okładki wydawnicze, obwoluty), określenie rodzaju oprawy oraz ewentualnie napisu, jaki ma być wytłoczony na grzbiecie. Książki wielotomowe i ciągi czasopism powinny być oprawiane jednolicie, w ten sam rodzaj i kolor materiału i mieć jednolite napisy i sposoby numeracji na grzbiecie. Następnie książek są wpisywane do księgi (bazy) opraw lub protokołu przekazania. Przy zwrocie następuje kontrola stanu i jakości, naklejenie sygnatur bibliotecznych na oprawy oraz zwrot książek do magazynu.
Przypisy
- Cockerell Douglas, The bookbinding and the care of books, London 1901.
- Oprawa i konserwacja książek w czytelniach bezpłatnych, 1895, Archiwum Biblioteki Publicznej m.st. Warszawy A91, k. 92-93
- Przepis na oprawę zwyczajną, Archiwum Zakładowe Biblioteki Narodowej 107, k. 21-22.
- Encyklopedia współczesnego bibliotekarstwa polskiego, Wrocław 1976, s. 230.
Autor: E.P.
