Skóry introligatorskie
Spis treści
Skóry introligatorskie
(niem. Leder)
Naturalny materiał pochodzenia zwierzęcego, wygarbowana lub wyprawiona w inny sposób skóra zwierzęca używana w introligatorstwie jako materiał obleczeniowy opraw oraz do wykonywania różnych wyrobów galanterii introligatorskiej. Introligatorzy co najmniej od VII w. wykorzystywali skóry do oprawiania książek. Wykorzystywali różne rodzaje skór: cielęcą i wołową, kozią, świńską, baranią, a także skóry zwierząt dzikich i egzotycznych.
W drodze garbowania, czyli długotrwałej kąpieli z dodatkiem środków garbujących następuje rozpuszczenie pozostających w skórze białek, co konserwuje skórę przed rozkładem. Do garbowania skór tradycyjną metodą używano kory dębowej, w technice safianniczej – sumaku, zaś białoskórniczej – ałunu i soli kuchennej. W wieku XIX do tych środków dołączyła kora innych drzew: wierzbowa, świerkowa, brzozowa, drewno quebracho, a nadto galasówka, a wreszcie związki chromu. Pierwotnie skóry barwiono farbami naturalnymi: roślinnymi i mineralnymi, w końcu wieku XIX zaczęto stosować farby anilinowe. W pracach introligatorskich używane są skóry pochodzące z różnych zwierząt, pochodzenie, sposób wyprawy i końcowej obróbki tworzy szeroką paletę gatunków skór zróżnicowanych pod względem wyglądu, trwałości i innych cech fizycznych.
Upowszechnienie w XIX w. skór niskiej jakości i nietrwałych: szpaltowanych, wyprawianych chromowo, skór baranich imitujących szlachetniejsze gatunki wywołały reakcję środowisk biblioteczno-konserwatorskich, domagających się dla opraw książek skór trwałych, wysokiej jakości, co miało być uzyskane przez wyprawę garbnikami roślinnymi, stosowanie skór licowych, najlepiej nieszpaltowanych, barwionych trwałymi farbami naturalnymi.
Skóra cielęca
(niem. Kalbleder)
Skóra cielęca należy do najczęściej stosowanych w introligatorstwie. Stosowano głównie gładką skórę cielęcą garbowaną przez garbarzy czerwonoskórników. Miała ona naturalny beżowy kolor. Niekiedy kolor skry przyciemniano, barwiono ją lub marmoryzowano.
Skóra świńska
(niem. Schweinsleder)
W okresie renesansu w introligatorstwie północnoeuropejskim popularna była skóra świńska, wyprawiana ałunem na biało. W późniejszym okresie skórę świńską garbowano także jak inne skóry, uzyskując produkt o barwie naturalnej beżowej. Skóra świńska jest łatwo rozpoznawalna dzięki porom po szczecinie występującym w grupach po trzy. Dzięki resztkowej zawartości tłuszczu jest bardzo mocna i trwała.
Skóra kozia
(niem. Ziegenleder)
Szeroko używanym gatunkiem była skóra kozia. Jest to skóra bardzo dobrej jakości, mocna i trwała, charakteryzująca się ziarnistym licem. Skóra kozia często była barwiona przez introligatorów. Z krajów arabskich przyszedł wynalazek skóry zwanej wymiennie safianem bądź marokinem, wykonywanej pierwotnie ze skór kozich, później także innych zwierząt. Z innych skór kozich wymienić można chagrin (szagryn), który wyprawiali Afrykanie, wtłaczając ziarna od strony mizdry. Ponadto do opraw chętnie używano skóry kóz nigeryjskich i pustynnych żyjących w oazach (oasis) z wyrazistą fakturą naturalnych fałdów skóry, oraz skóry kóz Kap (capy), bardzo wytrzymałych choć nieco chropowatych.
Marokin/safian
Umiejętność wyprawiania marokin/safianu - cienkiej i miękkiej skórki barwnej była wynalazkiem arabskim, wykonywano je ze skór kozich, cielęcych owczych oraz z indyjskiej krzyżówki kozy i owcy – bastarda. Marokim jest skórą o fakturze groszkowej, wydobywanej w końcowej fazie garbowania przez wyginanie i wygniatanie płata skóry. Marokin jest skórą bardzo grubą, stąd do potrzeb introligatorskich często dostarczano cienką skórę szpaltowaną (rozdwojoną z grubości). Ten sam marokin, szpaltowany a następnie prasowany i polerowany nosił nazwę skóry ecrasé. Nazwa safian jest czasem ograniczana dla skór o podłużnym ziarnie.
Skóra owcza
(niem. Schafleder)
Do tańszych opraw stosowano skóry owcze, mniej trwałe. Skóry te mają lico porowate i są słabsze. Najczęściej upodobniano je do do skór innego gatunku; dzięki obróbce polegającej na barwieniu i wytłaczaniu na gorąco przy użyciu metalowych płyt wytwarzano z nich imitacje skór safianowych, cielęcych, a nawet wężowych czy krokodylich. Skóry owcze są także poddawane szpaltowaniu, a po rozdwojeniu barwieniu i lakierowaniu służą do produkcji tanich opraw kalendarzy, notesów albo też na szyldziki.
Inne gatunki skór
Rzadziej, głównie w dawnych oprawach można napotkać skóry zwierząt dzikich, zwłaszcza jeleni,saren i danieli.
Do opraw dużych, ciężkich tomów (np. ksiąg handlowych) używano bardzo mocnej i elastycznej skóry juchtowej, tj, skóry cielęcej lub bydlęcej wyprawianej sposobem rosyjskim z użyciem olejku brzozowego i wytłaczanej w podłużne ziarno.
Współcześnie z odpadów produkowana jest skóra wtórna, zwana salpą. Powstaje ona z rozdrobnionych włókien skórzanych, sklejanych i prasowanych, często też barwionych i lakierowanych. Bywa wykorzystywana w pracach galanteryjnych.
Sztuczna skóra
(niem. Kunstleder)
Materiał o podłożu z papieru, tkaniny lub włókniny powleczony jednostronnie masą z tworzyw sztucznych, np. mas termoplastycznych, lateksowych, kauczukowych, poliuretanowych, winylowych i innych. Barwienie następuje już w masie lub też materiał po powleczeniu jest poddany nadrukowi oraz wytłaczaniu faktury, która upodabnia go do skóry, a w końcu lakierowany błyszczącym lub matowym lakierem. Są wodoodporne, a wytrzymałość zależy od zastosowanego podłoża. Są wytwarzane pod wieloma nazwami własnymi producentów, w PRL produkowano materiał papierowy powlekany polichlorkiem winylu, znany pod nazwą introkal. Powlekane materiały tkaninowe były produkowane pod nazwami libroid, dermatoid, lederyna.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Pergamin
Szpaltowanie
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
- G. Moessner, Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 67-68, 107, 133.
- https://skora-info.pl/Strona_g%C5%82%C3%B3wna
- R. Szczęsny, Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983, s. 54-65.
Autor: E.P.
