Pergamin
Spis treści
Pergamin
(ang. parchment, vellum, fr. parchemin, vélin, niem. Pergament)
Materiał uzyskiwany ze skóry zwierząt, znany co najmniej od II w. n.e. Jego nazwa pochodzi od miasta Pergamon w Azji Miniejszej, gdzie, według legendy, pod wpływem embarga na egipski papirus, zaczęto go wytwarzać. Stosowany jako materiał pisarski oraz materiał obłóczkowy.
Wytwarzanie pergaminu polega na jego moczeniu w wodzie wapiennej, dla ułatwienia oddzielenia sierści oraz tłuszczu. Następnie skórę naciągano na ramę i suszono co nadawało mu sztywności. Gotowy pergamin gładzono pumeksem, a przeznaczony na materiał piśmienny powlekano kredą.
Na potrzeby introligatorskie wyprawiano pergamin dość gruby, wygładzony jednostronnie od lica, natomiast strona mizdrowa pozostaje szorstka i chropawa. Pergamin na oprawy może być wykonywany ze skóry wszystkich gatunków zwierząt, ale napopularniejszy jest pergamin cielęcy, owczy, jagnięcy i kozi.
Pergamin jest materiałem jasny, niemal białym, może mieć różne odcienie, od mlecznobiałego, przez kość słoniową, do żółtego lub beżowego, pergamin kozi może być szarawy, nakrapiany. Szczególny typ pergaminu cielęcego, zwany "antycznym" ma ciemne żyłki, które są pozostałością krwi w naczyniach krwionośnych. Pergamin może mieć też wady, takie jak może mieć ciemne plamy będące pozostałością umaszczeniu zwierzęcia, żółtawe lub półprzezroczyste obszary będące skutkiem niedostatecznego odtłuszczenia skóry.
Pergamin jest materiałem wysoce higroskopijnym, po nawilżeniu staje się miękki i podatny, jednak po wysuszeniu bardzo się kurczy. Stanowi to poważny problem w wykonywaniu opraw, które mają skłonność do rozchylania się i wypaczania. Stąd popularne były sposoby oprawy miękkiej, w której pergaminu nie naklejano na materiał usztywniający okładki, lecz przyklejano tylko zawinięte końcówki.
Pergamin do opraw bywał barwiony na różne kolory, zwłaszcza ceglaste i zielone. Preparowano go także dla uzyskania przejrzystości; wówczas barwną dekorację umieszczano pod pergaminową obłóczką (transparent vellum).
Welin
Welin to bardzo cienki i delikatny pergamin, biały, jednolicie wyprawiony na obu stronach. Był wyrabiany ze skórek bardzo młodych zwierząt, świeżo urodzonych jagniąt lub nawet embrionów. Był używany do celów piśmienniczych, zwłaszcza do luksusowych książeczek małych formatów: biblii, godzinek, modlitewników. W introligatorstwie wykorzystywany sporadycznie, raczej jako karty ochronne lub wyklejki.
Zobacz też
indeks alfabetyczny
Skóry introligatorskie
Grafika
Holendrowanie ręczne
Holendrowanie maszynowe
Przypisy
- Fadensiegeln, w: G. Moessner, Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 38.
Autor: E.P.
