Listwy
Listwy Listwy powstały w celu zabezpieczenia obleczenia i jego dekorowania. Przymocowywano je przy krawędziach. Spotykane na kodeksach do XVI wieku i ponownie w XVIII wieku. W reprezentacyjnych obiektach stosowano metale szlachetne, kamienie szlachetne, kość słoniową i emalie. W innych przypadkach SA to elementy z brązu, mosiądzu, żelaza lub kości słoniowej.
Listwa na powierzchni okładziny płaskie powierzchniowe Listwy zazwyczaj dużych wymiarów, przymocowywano do powierzchni okładzin. Stosowane do XIV wieku.
Listwy kantowe i kątowe Listwy kątowe – wykonywane z blachy mosiężnej, mogły występować w momencie stosowania okuć niezachodzących na krawędzie okładzin.
grzbietowe listwa brzegowa – była ona przymocowana do dolnej i górnej krawędzi grzbietu oprawy kodeksu, służyła jako pasek wykończeniowy i stanowi głównie pasek dekoracyjny. Wykonywane były z mosiądzu i srebra.
Kątowniki – chroni krawędzi okładzin i obszar krawędzi okładzin, znajduje się zwykle na dolnej i górnej krawędzi okładzin. Jest to zgięta blacha, która zakrywa krawędź okładziny i zachodzi na wierzch okładki. Tylny kątownik – przymocowywany do górnej i dolnej krawędzi grzbietu oprawy kodeksu, w celu ochrony kruchego materiału jakim jest skorupa żółwia czy sztuczna kość słoniowa stosowane jako elementy oprawy. Kątowniki tylne zwykle wykonywano ze srebra.
Listwy reliefowe Listwy reliefowe są to wypukłe płytki, stosowane na powierzchniach okładzin, na krawędziach okładzin lub w obszarze krawędzi. Osłaniają one duże obszary i były dekorowane artystycznie. Tworzono je zwykle ze stopów miedzi, żelaza i kości słoniowej. Rynny Rynny służą dodatkowej ochronie, szczególnie w obiektach wielkoformatowych. Wykonywano je zazwyczaj z mosiądzu i żelaza, przyjmują zwykle formę rynien.
Płytki i listwy dekoracyjne/biżuteryjne Płytki i listwy te występują głównie na okładkach przednich, spełniały role religijną, a także dostojnie się prezentowały i miały formę artystyczną. Wykorzystywano do ich produkcji materiały szlachetne i materiały wysokiej jakości. Pełniły też funkcję ochronną. Preferowanymi motywami były herby rodzinne, monogramy lub kwiaty. Zwane są także płytkami jubilerskimi i listwami dekoracyjnymi.
Stabilizatory W przypadku książek wielkoformatowych, a zatem bardzo ciężkich, stosowano formę zabezpieczeń w postaci stabilizatorów. Spotykane są one dość rzadko i pochodzą z XVI wieku. Wśród form można wyróżnić: • Pokrywające całą szerokość okładziny, żelazne paski z poprzecznymi rozpórkami, jako ochrona krawędzi. Rozpórki powodowały, że okucia te przymocowane były do górnej i dolnej krawędzi obu okładzin. • Połączenie elementów stabilizujących i zamykających, zajmowały całą szerokość okładzin, wykonywano je z żelaza, na przedniej okładzinie zakończone przy wolnej krawędzi płytka trzpieniową, zaś na tylnej zakończone płytka zawiasową z oczkiem do zamykania kodeksu. • Listwy biegnące przez całą szerokość okładzin, zgięte na krawędziach pod kątem 90°, przednia zakończona tuleją, tylna sworzniem, co powodowało zamknięcie książki. • Kąt żelazny w kształcie litery „L” – umieszczane na przedniej i tylnej okładzinie, przedni wystaje poza okładzinę i ma okienko w formie prostokątnej, tylny jest zgięty i ma przedłużenie w formie prostokątnego sworznia, który po zamknięciu kodeksy przechodzi przez okienko przedniego kąta.
Zobacz też
- Guzy
- Okucia
il. 1. Formy okuć narożnikowych. (Adler G., 2010, s. 43)
il. 2. Okucie narożnikowe bezguzowe płaskie. Adler G., 2010, s. 43)
il. 3. Okucie narożnikowe bezguzowe reliefowe. (Adler G., 2010, s. 43)
il. 4. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 44)
il. 5. Okucie narożnikowe guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 44)
il. 6. Okucie narożnikowe guzowe dwuelementowe. (Adler G., 2010, s. 44)
Przypisy
- Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
- Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
- Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
- Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
- Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
- Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
- Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
- Szirmai J.A., *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999.Przypis 1
- Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzaty Pronobis-Gajdzis), Toruń 2012.
Autor: MPG
