Zapięcia oczkowe
Zapięcia oczkowe
(niem. Ӧsenverschluss) Nazwa utworzona jest od elementu zapinającego, tj, dziurki, "oczka" w zapince, w którą wchodzi bolec. W zależności od formy bolca i jego umieszczenia na przedniej okładzinie wyróżnia się kilka wersji zapięć oczkowych.
Wersje zapięć oczkowych
- Zapięcie oczkowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się na nie bolec umieszczony na krawędzi okładziny oraz zapinka oczkowa mocowana na pasku do tylnej okładziny. Bolec zazwyczaj wykonywano ze stali lub z mosiądzu i umieszczano go w wywierconym otworze na krawędzi okładziny. Ten rodzaj zapięcia spotykany jest już w wieku VIII-IX i stosowany był do XVIII w. Od XVII w. bolec wzmacniano dodatkowo płytką nasadkową umieszczoną na wierzchu krawędzi okładzin – przedłużała ona bolec i zabezpieczała go przed wypadnięciem. Zapinkę mogło tworzyć oczko w formie kółka lub innej, wygięte z drutu (kodeksy bizantyńskie i karolińskie) i zawieszone na różnych formach pasków skórzanych (il. 1, 2). W kodeksach romańskich oczko zaczęto zastępować metalową płytką z wyciętym oczkiem. Zapinki te przybierały rozmaite formy (il. 3). Zapinka była mocowana do tylnej okładziny skórzanym paskiem.
- Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce nad krawędzią okładziny - składa się z bolca przytwierdzonego do mniej lub bardziej ozdobnej płytki umieszczonego nad krawędzią okładziny oraz zapinki oczkowej na skórzanym pasku mocowanej do tylnej okładziny. Ten typ zapięcia występuje w Europie od XVI w.
ść. Z czasem zaczęto stosować blaszkę trzpieniową przymocowaną do okładziny, usytuowana przy krawędzi kodeksu, z której wystawał bolec (XVI-XIX wiek). Płytka trzpieniowa mogła być płaska, tj. była przytwierdzona jedynie do wierzchu okładzin, zgięta – przez co zasłaniała również fragment krawędzi okładziny; lub podwójnie zgięta – okalająca okładzinę od strony wierzchniej, zachodząca na krawędź i wywijająca się na wewnętrzną część okładziny.
Metalowe zapięcie oczkowe z bolcem na krawędzi okładziny W całości wykonane z metalu zapięcie oczkowe z bolcem na krawędzi okładziny powstało w XIX wieku. Jest ono zbudowane z bolca przymocowanego do krawędzi okładziny, metalowej płytki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową, która przymocowana jest do drugiej okładziny. Bolec mógł występować tutaj w dwóch formach – wbity do krawędzi okładziny lub jako bolec stanowiący część płytki trzpieniowej przymocowanej do okładziny.
Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej i metalowym zawiasem Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej i metalowym zawiasem zbudowane jest z bolca przymocowanego do płytki trzpieniowej, płytki oczkowej, płytki zawiasowej oraz sworznia mocującego blaszki. W okresie od drugiej połowy XIX do XX wieku spotyka się też płytki oczkowe zakręcone spiralnie, które wykonywano z mosiądzu lub stopu niklu.
Zapięcie oczkowe z bolcem na okładzinie i płytką oczkową z dwoma zawiasami Zapięcie oczkowe z bolcem na okładzinie i płytką oczkową z dwoma zawiasami jest zbudowane z bolca usytuowanego na powierzchni okładziny, płytki oczkowej w formie zawiasowej, która połączona jest sworzniem z płytka zawiasową, oraz płytki mocującej zawiasowej połączonej przez nity z drugą okładziną oraz sworzniem z płytką zawiasową. Ten typ zapięcia opracowany został w latach 30’ XX wieku w Bauhaus w Weimarze przez Otto Dorfnera i używany był przez niego do lat 50 XX wieku.
Zobacz też
Grafika
il. 1. Tzw. "grecka sprzączka" (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 82)
il. 2. Różne formy najprostszych zapinek oczkowych i pasków mocujących stosowane w kodeksach karolińskich (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 131)
il. 3. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 3. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 3. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 3. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
il. 3. Zapięcie oczkowe paskowe z bolcem na krawędzi okładziny (rys. Adler G, 2010, s.1)
Przypisy
- Przypis 1
Autor: E.P.
