Zapięcia oczkowe

Zapięcia oczkowe

(niem. Ӧsenverschluss) Nazwa utworzona jest od elementu zapinającego, tj, dziurki, "oczka" w zapince, w którą wchodzi bolec. W zależności od formy bolca i jego umieszczenia na przedniej okładzinie wyróżnia się kilka wersji zapięć oczkowych.

Wersje zapięć oczkowych

• Zapięcie oczkowe z bolcem na krawędzi okładziny - składa się na nie bolec umieszczony na krawędzi okładziny oraz zapinka oczkowa mocowana na pasku do tylnej okładziny. Bolec zazwyczaj wykonywano ze stali lub z mosiądzu i umieszczano go w wywierconym otworze na krawędzi okładziny. Ten rodzaj zapięcia spotykany jest już w wieku VIII-IX i stosowany był do XVIII w. Od XVII w. bolec wzmacniano dodatkowo płytką nasadkową umieszczoną na wierzchu krawędzi okładzin – przedłużała ona bolec i zabezpieczała go przed wypadnięciem. Zapinkę mogło tworzyć oczko w formie kółka lub innej, wygięte z drutu (kodeksy bizantyńskie i karolińskie) i zawieszone na różnych formach pasków skórzanych (il. 1)

. Oczko do zamykania kodeksów poprzez zawieszenie na bolcu mogło być w tym rodzaju zapięcia zawieszone na pasie. W tym celu pasek przeprowadzano przez oczko i składano go na pół. Drugim rodzajem stosowanego oczka była płytka z oczkiem, która była zgięta w pół i okalała końcówkę paska, a całość łączenia wzmacniano nitem. Pasek w zapięciu był przytwierdzony do okładziny poprzez przeciągnięcie go przez okładzinę i przymocowanie gwoździami lub ozdobnymi gwoździami albo przez przymocowanie do płytki metalowej mocującej, która była przytwierdzona na nity do drugiej okładziny. Płytka oczkowa może być tutaj wykonana z kości słoniowej, która przyszyta do skórzanego paska lub z metalu przynitowanego so paska. Trzeci sposób to zastosowanie podwójnego oczka – jedno oczko służył do zawieszania na bolcu, drugie do łączenia z nitowanym oplotem składającym się z trzech łańcuszków – tzw. grecka sprzączka.

poprzez wbicie prostego zaostrzonego bolca w okładzinę lub przez przebicie pokrywy i zabezpieczenie jej płytką metalową u nasady i szczytu, co pozwalało na większa jego stabilność. Z czasem zaczęto stosować blaszkę trzpieniową przymocowaną do okładziny, usytuowana przy krawędzi kodeksu, z której wystawał bolec (XVI-XIX wiek). Płytka trzpieniowa mogła być płaska, tj. była przytwierdzona jedynie do wierzchu okładzin, zgięta – przez co zasłaniała również fragment krawędzi okładziny; lub podwójnie zgięta – okalająca okładzinę od strony wierzchniej, zachodząca na krawędź i wywijająca się na wewnętrzną część okładziny.

Oczko lub płytka oczkowa połączone są ze skórzanym paskiem okalającym wolną krawędź kodeksu, przechodzącym z jednej okładziny na drugą. Samo oczko może występować w skórzanym pasku lub na płytce metalowej połączonej z paskiem. Sama płytka oczkowa może występować jako jednoczęściowa płytka wykonana z mosiądzu lub brązu. Skórzany pasek z metalową płytka łączony jest za pomocą nitów, spotyka się również dodatkową płytkę osłaniającą sponią część przebitego fragmentu skóry. Drugi sposób montażu polega na zastosowaniu dwóch metalowych płytek połączonych ze sobą za pomocą sworznia, system ten zbudowany jest z dwóch płytek – płytki oczkowej oraz płytki złożonej w pół, która obejmuje końcówkę skórzanego paska i przytwierdzona jest nitem.

Metalowe zapięcie oczkowe z bolcem na krawędzi okładziny W całości wykonane z metalu zapięcie oczkowe z bolcem na krawędzi okładziny powstało w XIX wieku. Jest ono zbudowane z bolca przymocowanego do krawędzi okładziny, metalowej płytki oczkowej połączonej sworzniem z płytką zawiasową, która przymocowana jest do drugiej okładziny. Bolec mógł występować tutaj w dwóch formach – wbity do krawędzi okładziny lub jako bolec stanowiący część płytki trzpieniowej przymocowanej do okładziny.

Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej zbudowane jest z bolca przytwierdzonego do płytki trzpieniowej, przez co wystaje on nad krawędzią okładziny, blaszki oczkowej ze skórzanym paskiem oraz płytką mocującą pasek do dolnej okładziny lub gwoździami ozdobnymi. Występuje w Europie od XVI wieku.

Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej i metalowym zawiasem Zapięcie oczkowe z bolcem na płytce trzpieniowej i metalowym zawiasem zbudowane jest z bolca przymocowanego do płytki trzpieniowej, płytki oczkowej, płytki zawiasowej oraz sworznia mocującego blaszki. W okresie od drugiej połowy XIX do XX wieku spotyka się też płytki oczkowe zakręcone spiralnie, które wykonywano z mosiądzu lub stopu niklu.

Zapięcie oczkowe z bolcem na okładzinie i płytką oczkową z dwoma zawiasami Zapięcie oczkowe z bolcem na okładzinie i płytką oczkową z dwoma zawiasami jest zbudowane z bolca usytuowanego na powierzchni okładziny, płytki oczkowej w formie zawiasowej, która połączona jest sworzniem z płytka zawiasową, oraz płytki mocującej zawiasowej połączonej przez nity z drugą okładziną oraz sworzniem z płytką zawiasową. Ten typ zapięcia opracowany został w latach 30’ XX wieku w Bauhaus w Weimarze przez Otto Dorfnera i używany był przez niego do lat 50 XX wieku.

Lista

• Punkt 1
• Punkt 2
  • Punkt 2.1
  • Punkt 2.2
• Punkt 2

Zobacz też

Indeks alfabetyczny

Grafika

• 

  il. 1. Tzw. "grecka sprzączka" (rys. Szirmai J.A., 1999, s. 82)

Przypisy

1. Przypis 1

---

Autor: E.P.