Palimpsest

palimpsest (łac. codex rescriptus) - ( z gr, palin - na nowo, psao - wycieram)powtórnie zapisany rękopis

Historia

W średniowieczu, gdy brakowało w skryptoriach pergaminu, cennego materiału do zapisywania tekstu, wykorzystywano powtórnie zapisane wcześniej pergamin. Usuwano teksty, które uznano za nieistotne, np. rachunki, listy, lub mogły to być karty z uszkodzonych egzemplarzy np. Pisma Świętego. Tekst usuwano z pergaminu najczęściej mechanicznie, tj. zeskrobywano nożem, ścierano pumeksem, gąbką. Rzadziej usuwano go chemicznie poprzez zanurzenie pergaminu w mleku. Zdarzało się, że pergaminy były zapisywane nawet trzykrotnie.

Przykłady

Zastosowanie odpowiednich Technologii umożliwia odczytanie pierwotnych tekstów. Dzięki temu poznano wiele wczesnośredniowiecznych, a nawet starożytnych tekstów. Do bardziej znanych palimpsestów zalicza się:

• rękopis greckiej Biblii "Codex Ephraemi Syri" z V w., zapisany ponownie w XIII w. - odkrycie z 1692 r. (il. 1)
• rękopis Cicerona "De republica" z IV w., zapisany ponownie w VII/VIII w. komentarzem do Psalmów św. Augustyna
• rękopis Gaja "Institutiones" z V w., zapisany ponownie w VIII w. listami św. Hieronima
• rękopis Archimedesa kopia z X w., zapisany ponownie w X w. tekstem liturgicznym (il. 2)
• rękopis "Codex Guelferbytanus Weissenburgensis, zawiera trzy greckie teksty (Kodeks Gwelferbytański A, Codex Guelferbytanus B), gocko-łacinski tekst Rz 11-15 (Codex Carolinus) i kilka łacińskich tekstów; tekst górny został nadpisany w XI wieku i zawiera Origines Izydora z Sewilli (il. 3)

polskie znane palimpsesty:

• 24 karty rękopisu "Collectio tripartita" z XI/XII w., zapisane ponownie w tym samym okresie
• rękopis z XII w., zapisany ponownie w XIV w. Ciceron "De officiis"

Metody odczytywania

Dziewiętnastowieczni uczeni do odczytywania palimpsestów używali bardzo nieraz destrukcyjnych metod i środków, takich jak: wodorosiarczan amonowy, błękit pruski, żelazicyjanek potasu, kwas galusowy.

Nowoczesne metody wykorzystujące najnowsze osiągnięcia nauki (np. fotografia w ultrafiolecie, synchrotron, digitalizacja obrazów) są znacznie mniej szkodliwe i bardzo pomocne w odszyfrowaniu nieczytelnych dotąd palimpsestów.

Lista

• Punkt 1
• Punkt 2
  • Punkt 2.1
  • Punkt 2.2
• Punkt 2

Zobacz też

Indeks alfabetyczny

Grafika

• 

  Obrazek 1

• 

  il. 2. Kopia rękopisu Archimedesa nadpisana w X w. tekstem litirgicznym.

• Https://www-tc.pbs.org/wgbh/nova/assets/img/full-size/inside-archimedes-palimpsest-merl.jpg

Przypisy

1. Głombiowski K., Szwejkowska H., Książka rękopiśmienna i biblioteka w starożytności i średniowieczu, Warszawa 1971.
2. Escobar Á., El palimpsesto grecolatino como fenómeno librario y textual, Zaragoza 2006.

---

Autor: MPG