Noże introligatorskie
Spis treści
Noże introligatorskie
(ang. knife (l. poj.), fr. couteau, niem. Buchbindermesser)
Noże są podstawowym narzędziem introligatorskim służącym do krojenia różnego rodzaju materiałów: papieru, kartonu, tkanin, skór. Nóż uniwersalny ma kilkunastocentymetrowe ostrze osadzone w drewnianym trzonku. Introligatorzy korzystali także z noży szewskich, prostych pasków stali o ukośnym ostrzu i jednostronnej fazie, które samodzielnie owijali kawałkiem skóry, uzyskując uchwyt. Współcześnie używane są nożyki z wysuwanymi ostrzami segmentowymi (do odłamywania) oraz skalpele z wymiennymi ostrzami. Noże służą do krojenia materiałów, a także rozcinania, podważania, skrobania itp. Obok noży uniwersalnych istnieją noże specjalne, przeznaczone do specjalnych materiałów lub robót.
Otnik
(sznycer) (ang. mount cutter's knife; fr. pointe, niem. Schnitzer)
Nóż z wysuwanym ostrzem z wysokogatunkowej stali o wąskim ostrzu o przekroju rombowym; służy do krojenia twardych materiałów, w szczególności tektury.
Nóż okrągły
Ręczny nóż w formie kolistej tarczy zaostrzonej na obwodzie, z rączką umieszczoną z jednej strony, pośrodku. Służy do ręcznego obcinania krawędzi bloków.
Hebel
(strug) (ang. plough, fr. fust, niem. Hobelmesser, Beschneidhobel, Schnitthobel)
Nóż służący do obcinania krawędzi bloków. Ostrze o kształcie języczka lub okrągłej tarczy zamocowane w drewnianej prowadnicy. Model z okrągła tarczą (niem. Scheibenhobel) został skonstruowany na pocz. XVI w, na przełomie XVIII/XIX w. został zastąpiony przez model z ostrzem w kształcie wydłużonego języka z bardzo ostrym trójkątnym zakończeniem (niem. Zungenhobel).
Cyklina
(skrobak) (ang. edge/steel scraper, fr. raclior)
Nóż służący do wygładzania krawędzi bloków przed złoceniem lub barwieniem. Mógł mieć kształt prosty (do krawędzi górnych i dolnych) lub zaokrąglony (do żłobka). Obok noży z rączkami zamocowanymi na obu końcach używano kawałków zaostrzonej stalowej blachy, osadzonych w drewnianym uchwycie.
Nóż do skóry
(ang. paring knife; fr. couteau à parer; niem. Scharfmesser)
Nóż służący do podcinania mizdry (szarfowania) w celu ścienienia grubości skóry. Najczęściej do tego celu używane są dość szerokie noże, kształtem przypominające szpachelkę. Nóż typu francuskiego ma proste ostrze, nóż typu niemieckiego - ukośne. Ostrze ma fazę tylko od wierzchniej strony.
Strug do skóry
(ang. spokeshave)
Nożyk osadzony w rączce, zaadaptowany z rzemiosł drzewnych, służący do podcinania skóry. Stosowany w środowisku introligatorów angielskich.
Nóż do złota
(ang. gold knife)
Długi, prosty nóż o zaokrąglonym czubku, wykonany z cienkiej blachy. Nóż służy do przykrawania płatków złota do odpowiedniej wielkości.
Nóż do passe-partout
(ang. passepartout cutting knife)
Nóż o ukośnie ustawionym ostrzu pozwalający na cięcie grubych kartonów z widoczną skośną fazą. Noż może być samodzielnym narzędziem, może być także zamocowany na prowadnicy, przesuwanie po niej noża gwarantuje prostą linię cięcia. Noże zamocowane na listwie bywają rozbudowane do poziomu ręcznej maszyny, posiadają podstawę na której zamocowano prowadnicę, linie z podziałką, blok dociskający oraz stopery kontrolujące długość cięcia.
Sztanca
(wykrojnik)
Forma o wysokości ok. 50 mm, o żądanym kształcie uformowanym z blachy, zaostrzona po jednej stronie. Służy do wycinania użytków przy użyciu prasy np. prasy do złocenia, maszyny drukarskiej dociskowej (sztanctygiel) lub maszyny płaskiej.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Narzędzia introligatorskie
Aparat do szarfowania skóry
Szarfowanie
Sztancowanie
Krojenie
Obcinanie krawędzi
Grafika
Nóż szewski
Otnik z wyjętym ostrzem
Otnik
Nóż okrągły
Nóż francuski (paryski) do skóry
Nóż niemiecki (Gera) do skóry
Nóż japoński do skóry
Strug do skóry
Nóż do passe-partout
Nóż do passe-partout
Współczesny nóż do passe-partout
Wykrojniki do sztancowania maszynowego
Przypisy
- Czyżycki Walenty, prace z papieru, kartonu i tektury. introligatorstwo, Warszawa 1958, s. 22-25.
- [Z], Heble introligatorskie, „Polska Gazeta Introligatorska”, 5, 1932, s. 70-71.
- Zjawiński Zygmunt, Introligatorstwo, Warszawa 1967, s. 29-31.
Autor: E.P.
