Schamsa
(z arab. i pers.: shams/chams – „słońce”, tur.: şemse)
Centralny medalion na okładzinach opraw islamskich (zwłaszcza perskich i tureckich), często występujący razem z narożnymi ćwierćmedalionami oraz – ujmującymi go od góry i dołu – zgeometryzowanymi kartuszami i stylizowanymi kwiatami lilii. Nadaje mu się różne kształty, w tym zbliżony do cytryny i migdała (mandorla, zn. 3), rombu, ponadto cztero- i wielolistny (wielołukowy). Zazwyczaj wypełniony jest arabeską lub maureską, nierzadko o wyrafinowanej formie i technice wykonania. Jako główny element kompozycji okładziny pełni istotną rolę symboliczną, stanowiąc ezoteryczny, centralny punkt „siły kosmicznej” (Bérinstain i in. 1997). W XV w. motyw ten, wraz z pozostałymi składnikami kompozycji okładzin, przeniknął do islamskiego zdobnictwa kobierniczego. Na przeł. XV i XVI w. pojawił się też na włoskich oprawach w typie islamskim, w tym zwłaszcza weneckich dziełach w typie dogale. W 2 poł. XVI w. doszło do jego rozpowszechnienia na oprawach zaalpejskich w typie centre and cornerpieces na których ewoluował od form wyraźnie islamizujących (z wypełniającą go maureską lub maureskowo-wstęgowym ornamentem) ku silnie przekształconych w duchu ornamentyki manierystycznej. W 3-4 ćw. XVI w. zyskał ogromną popularność w Rzeczypospolitej, powszechnie ukazywany na orientalizujących oprawach.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Ćwierćmedalion
Giobek
Kartusz
Mandorla
Maureska
Maureskowo-wstęgowy ornament
Medalion
Orientalizujące oprawy
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
- Laucevičius 1972, il. 102, 104-107 i in.;
- Bérinstain i in. 1997, s. 179-180 i in.;
- Milanesi 1999, s. 31-33, 96 i in.;
- Rukanci, Anameriç 2012, s. 11, 13 i in.;
- Wagner 2016 II, s. 58-62;
Autor: A.W.
