Aksamitne oprawy

Spis treści

1 Aksamitne oprawy
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Aksamitne oprawy

(ang. velvet bindings/covers; fr. reliure en velours; niem. Veloureinbände)

Grupa tekstylnych opraw, w których drewniana lub tekturowa okładzina obleczona jest aksamitem. Używane od wczesnego średniowiecza do XIX w.; w XX-XXI w. straciły na znaczeniu. Tkaninę aksamitną rezerwowano głównie dla ksiąg liturgicznych i modlitewnych, jak również wszelkich dzieł o uroczystym lub pamiątkowym charakterze (donacyjne oprawy, pamiętniki, dyplomy, albumy itp.). Częstymi dodatkami do a. o. są okucia, zapięcia oraz innego rodzaju aplikacje z kosztownych kruszców (srebro, srebro złocone), nierzadko o artystycznym wykonaniu z użyciem szlachetnych technik (np. emalii). Na księgach liturgicznych i modlitewnikach elementy te zajmują niekiedy znaczną powierzchnię okładzin lub całkowicie ją obudowują (np. filigranowa dekoracja). W takich przypadkach trudno o jednoznaczne zakwalifikowanie dzieła do a. o. albo złotniczych opraw. Aksamit bywał też chętnie wykorzystywany jako podłoże haftowanych superekslibrisów lub innych form dekoracji. W okresie nowożytnym zamiast zapięć niekiedy wprowadzano wiązadła z jedwabiu lub innych tkanin przetykanych złotogłowiem. Oblekanie desek aksamitem, najczęściej w kolorze wiśniowym, fioletowym lub zielonym (wzbogaconego blachami z kruszców, pokrytymi bogatą dekoracją) jest typowe dla dawnych ksiąg liturgicznych obrządku rusko-bizantyńskiego. W polskich zbiorach zachowała się niewielka liczba a. o. z ery gotyckiej (zazwyczaj w niezadowalającym stanie oraz pozbawionych okuć i zapięć), chroniących księgi liturgiczne. Kilka cennych a. o. pochodzi z XVI w.: m.in. oprawa sakwowa z księgozbioru Anny Marii, żony ks. Albrechta Pruskiego (przed 1547) i trzy woluminy związane z burmistrzem Torunia, Henrykiem Strobandem (po 1590). Na późniejsze trzy stulecia przypada wyraźny wzrost liczby zabytków tego rodzaju, związanych z różnorakimi bibliotekami kościelnymi i świeckimi.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Donacyjne oprawy
Filigranowa dekoracja
Haftowane oprawy
Tekstylne oprawy
Złotnicze oprawy

Grafika

Oprawa aksamitna (bez okuć) tzw. Mszału Drzewickiego (Missale Gnesnense), Kraków 1498, fot. i zbiory: BN Warszawa
Oprawa aksamitna modlitewnika księżnej Doroty - pierwszej żony księcia Albrechta Pruskiego, introligator anonimowy, Królewiec, przed 1547, BUMK, Toruń, fot.: P. Kurek
Oprawy aksamitne z księgozbioru burmistrza Torunia, Henryka Strobanda, Toruń, po 1590 r., Książnica Kopernikańska, Toruń, fot. T. Dorawa
Aksamitna oprawa dokumentu, Dolny Śląsk, 1610, fot. wg: Szlachta na Śląsku... 2014
Oprawa haftowana na aksamicie, z herbem Ludwika XIII, króla Francji, Francja, pocz. XVII w., BnF Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr
Oprawa aksamitna druku religijnego, prawdopodobnie Warszawa lub Łowicz, poł. XVIII w., AD Łowicz, fot. A. Wagner
Oprawa aksamitna z elementami złotniczymi, brewiarz, pocz. XVII w. i XIX w., BCzart., MNK, Kraków, fot. wg: www.polona.pl
Oprawa aksamitna dokumentów pisanych przez Napoleona Bonaparte, Francja, prawdopodobnie 1 poł. XIX w., PAN BK, Kórnik, fot. wg: www.wbc.pl
Oprawa aksamitna książki dewocyjnej z superekslibrisem inicjałowym Emilii Paprockiej, prawdopodobnie Polska, po 1841, Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Oprawa aksamitna albumu okolicznościowego dla J. I. Kraszewskiego, Warszawa 1876, MNK, Kraków, fot. wg: Paś 2016
Przykład obleczenia książki w tkaninę aksamitną stanowiąca tło srebrnych okuć, 1714, Książnica Kopernikańska w Toruniu (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
Przykład obleczenia książki w tkaninę aksamitną zszytą z kilku skrawków, tzw. Biblia Bułgarska stary druk z XVI w., BK PAN (fot. W. Ługowska)