Eksperymenty introligatorskie
Spis treści
Eksperymenty introligatorskie
Kreatywne sposoby wykonywania opraw książek oraz rozmaitych wyrobów galanteryjnych, których nowatorstwo opiera się głównie na stronie konstrukcyjnej, czasem także materiałowej lub dekoracyjnej. Niektóre z nowatorskich rozwiązań prac introligatorskich zostały opatentowane, do rozwiązań polskich introligatorów należy „Teka do pism” Zdzisława Szafranka opatentowana w 1936 r. Kuźnią nowych koncepcji są środowiska introligatorów artystów, kreatywne pomysły prezentowane są na konkursach i wystawach, kursach i szkoleniach (np. w szkole introligatorskiej Centro del bel libro w Asconie) oraz w fachowych czasopismach (The New Bookbinder, The Guild of Book Workers Journal, MDE-Rundbrief, Art & Métiers du Livre, The Bonefolder). Wśród nowatorskich rozwiązań znajdują się oprawy wykonywane bez użycia nici i kleju (oprawy bezklejowe), niekonwencjonalne sposoby szycia (oprawa typu concertina z wykorzystaniem harmonijki jako elementu konstrukcyjnego, onion skin binding do łączenia pojedynczych kart albumu Benjamina Elbela) i łączenia bloku z okładką (reliure à plats rapportés Sün Evrard, metoda Alaina Tarala, struktura Jana Soboty, crisscross binding Anne Goy), oprawy pudełkowe łączące funkcję okładki i futerału (box binding Jana Soboty), okładki wykonywane z plexiglasu z zastosowaniem zawiasów w przegubach (Edgara Cleasa) oraz okładki o niezwykłej budowie, np. sewn board bookbinding Garego Frosta, dos rapporté Benjamina Elbela czy okładki elastycznie wyginające się (lamellen band Pau Groenendijk, pixel binding Benjamina Elbela).
Konstrukcje bezklejowe
(ang. non-adhesive bindings, fr. reliure sans colle)
Rozwiązania konstrukcyjne realizowane bez użycia kleju, a czasem także bez nici. W swych pracach introligatorzy sięgają po niekonwencjonalne materiały, jak np drut. (np. szprychy rowerowe lub długie igły), sznury, taśmy tkane lub sporządzone z tworzyw sztucznych, rybie ości. Łączenie składek, a także połączenie tak powstałych bloków z okładką przebiega w różny sposób (np. tzw. struktura tkana - ang. woven structure binding, konstrukcja blokowana - ang. interlocking book structure) i właśnie ta konstrukcja stanowi główny element dekoracyjny oprawy.
Otwarty grzbiet i sewn board bookbinding
(odkryty grzbiet) (fr. dos brisé, ”non-collé”)
Grzbiet nie pokryty żadnym materiałem obleczeniowym ani wzmacniającym, często nie zaklejany, eksponujący grzbieciki składek oraz ścieg. Występuje w różnych typach opraw, zarówno w książkach szytych ściegiem podłużnym, czasem ozdobnie oplatanym, jaki i w oprawie zwanej koptyjską, w której składki są zszywane razem z okładkami ściegiem łańcuszkowym.
Rozwiązanie Garego Frosta zwane sewn board bookbinding jest, z technicznego punktu widzenia, dodaniem do tej oprawy luźno dołączonego płaskiego grzbietu; konstrukcja ma charakter małoinwazyjnej oprawy konserwatorskiej.
Lap-back
(lap-back board structure)
Konstrukcja Philipa Smitha polegająca na tym, że okładki, pozbawione partii grzbietowej (otwarty grzbiet) są od strony grzbietu przedłużone. Podczas otwierania książki obie części schodzą się w przestrzeni grzbietowej. Rozwiązanie powstało w celu przeciwdziałania uszkodzeniom przegubów w tradycyjnych oprawach oporkowanych z przegubem zwartym.
Crossed structure binding
Konstrukcja opracowana przez Carmencho Arregui. Miękkie okładki wykonane są z dwóch części, przy czym w partii grzbietowej tworzą rodzaj uzupełniającego się grzebienia. Konstrukcja bazuje na oprawach szytych ściegiem podłużnym, uwidocznionym na grzbiecie okładki. Za zwięzy służą paski, stanowiące przedłużenie jednej z okładek. Po zakończonym szyciu druga część okładki jest łączona, przez wsunięcie „zębów” pod przeciwległą okładkę.
Crisscross binding
(secret belgian binding)
Koncepcja oprawy opracowana przez Anne Goy, charakteryzująca się widocznymi na wierzchu okładki oraz grzbietu sznurkami. Okładka składa się z trzech odrębnych użytków, połączonych sznurkiem. Następnie do sznurków wewnątrz grzbietu przyszywane są składki. Oprawa jest wykonywana bez kleju, cechuje się dobrą otwieralnością, po otwarciu książki grzbiet leży płasko.
Revorim
(oprawa à la Gonet) (ang. revorim binding)
Konstrukcja oprawy opracowana przez Jeana de Gonet, na zlecenie Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Paryżu z przeznaczeniem do prac zabezpieczających. Oparta na technikach historycznych, minimalizuje ingerencje w strukturę bloku. Koncepcja oprawy obejmuje zszycie bloku na płaskie, zwykle skórzane zwięzy. Blok pozostaje nieoporkowany. Końcówki zwięzów są mocowane do okładki na jej wierzchu, co uzyskano dzięki przerwom na grzbiecie, uwidaczniającymi zwięzy. Podczas odwracania kart pracują jedynie zwięzy, grzbiet okładki pozostaje nieruchomy, dlatego może być nieelastyczny, wykonany np. z plexiglasu lub z drewna, choć projekt obejmował także maszynowe sporządzanie okładek z tworzywa techniką wtryskową (RIM - Reactions Injection Moulded). Swym rewolucyjnym wynalazkiem Gonet wygrał konkurs introligatorski "Objet 2000" w 1985 roku.
Modyfikacje oprawy à la Bradel
Cechą charakterystyczną opraw typu Bradel jest oporkowany grzbiet. Same okładki sporządzane są na różne sposoby. Jedna z koncepcji, autorstwa Otto Dorfnera polega na wyprowadzeniu na zewnątrz końcówek zwięzów i zamocowaniu ich na wierzchu okładki. Inne korzystają z konstrukcji nakładanych okładek, przy czym grzbiet jest dzielony na części. W jednym z rozwiązań pomiędzy odcinkami grzbietu pozostają przerwy, a w prześwicie widoczne są zwięzy i ścieg szycia. W innej, paski składające się na grzbiet montowane są naprzemiennie na wierzchu lub pod spodem okładki.
Struktura Sobotova
(Sobotovka, oprawa dwu-, trójwarstwowa)
Technika oprawy opracowana przez Jana Sobotę. Jest to oprawa z grzbietem nieoporkowanym. Okładki zbudowane są z dwóch lub trzech warstw. Okładzinówki warstwy wewnętrznej są najpierw oklejane materiałem (skóra, ew. płótno), przy czym materiał jest podwinięty ze wszystkich stron. Tak przygotowane użytki są montowane do scezur w ten sposób, że obleczenie przylega do kart ochronnych tworząc dublurę. Następnie wykonywana jest warstwa środkowa, której widoczne są tylko krawędzie, oblamowane skórą. W ostatniej fazie mocowana jest zewnętrzna warstwa.
Technika ta jest dogodna dla dekoracji warstwowych (mozaiki panelowej), okienka w warstwie zewnętrznej uwidaczniają elementy umieszczone na spodniej warstwie.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Bezklejowe oprawy
Dublura
Zwięzy
Otwarty grzbiet
Szycie ściegiem podłużnym
Skrzydełkowa oprawa
Bradel
Nakładane okładki
Kurioza introligatorskie
Grafika
Książka z otwartym grzbietem. Oprawa koptyjska
Budowa sewn board binding Garego Frosta
Schemat box binding Jana Soboty
Schemat lap-back Philippa Smitha
Schemat crossed structure binding Carmencho Arregui
Crisscross binding Anne Goy
Grzbiet oprawy typu Bradel z widocznym szyciem. Oprawa Jacek Tylkowski
Oprawa typu Bradel z dzielonym grzbietem. Oprawa Jacek Tylkowski
Kanty widoczne w strukturze Sobotovej. Oprawa Jacek Tylkowski
Struktura Sobotova. Przygotowanie zewnętrznej warstwy. Oprawa Jacek Tylkowski
Struktura Sobotova. Oprawa Jacek Tylkowski
Przypisy
- Introligatornia Zdzisław Szafranek, Teka do pism, Opis patentowy nr 23465, Warszawa 1936.
- http://titivillus.over-blog.com/2014/07/revorim.html
- http://www.aquiseencuaderna.com/pdf/gonet.pdf
- Enciclopedia de la encuadernacion, Madrid 1998, s. 139-140, 173
- J. P. Zimmerlich, Woven Structure Binding. The Evolution of an approach, "The Bookbinder" 2015, s. 65-74, https://buchundform.ch/wp-content/uploads/2020/05/Jan-Zimmerlich-the-bookbinder-article-2015.pdf
- C. Van Vliet, E. Steiner, Woven and interlocking book structures : from the Janus, Steiner and Gefn Presses, Newark, Verm. : Janus Gefn Unlimited, 2002, https://archive.org/details/woveninterlockin00vanv/mode/2up
- Lap-back board structure, http://www.philipsmithbookart.com/inventions/lap_back.html
- Crossed Structure Binding Basic, http://www.outofbinding.com/PDF/1BASIC.pdf
- Karen Henmer, Variations on the Drum Leaf and Sewn Boards, Bindings, https://guildofbookworkers.org/sites/guildofbookworkers.org/files/standards/2013_KarenHanmer.pdf
- Katie Risseeuw, Conservation Adaption of the Sewn Board Binding Structure, https://sites.northwestern.edu/northwesternlibrary/2021/08/19/conservation-adaption-of-the-sewn-board-binding-structure/
- Gary Frost, Sewn Board Bookbinding; More than a Thousand Years Later. Guild of Book Workers Journal 2010-2011, s. 19-26, https://guildofbookworkers.org/sites/guildofbookworkers.org/files/journal/gbwjournal_2010-11.pdf
- Benjamin Elbel, ‘Dos Rapporté’ Structures. Why consider structure? The New Bookbinder 32: 2012, s. 17-22.
- Anne Goy, Reliure crisscross = Crisscross binding: the secret Belgian binding, Noville-sur-Mehaigne : Esperluette, 2020
- Sün Evrard, La reliure à plats rapportés, Art & Métiers du Livre 2017, nr 321, s. 30-31, nr 322, s. 26-27.
- Jan Sobota, Box and sculptural bindings, The Guild of Book Workers Journal, 30: 1992, s. 1-47.
- Godelieve Dupin de Saint-Cyr, Marie-Pia Jousset, La reliure bradel, Paris 2003.
Autor: E.P.
