Nacinane oprawy
Spis treści
Nacinane oprawy
(ledersznyt) (ang. cut-leather bindings, fr. cuir ciselé reliures, niem. Lederschnitt Einbände, Lederzeichnung, wł. cuir cisele, cuir incise)
Wczesna technika zdobienia skórzanych opraw, polegająca na nacinaniu na mokrej skórze rysunku, który ujawnia się po wyschnięciu, w wyniku skurczu skóry. Rysunek dodatkowo pogłębiano lub wypełniano barwnym kitem, a wybrane pola rysunku puncowano. Tą techniką zdobiono nie tylko oprawy obleczone skórą garbowaną roślinnie ale także pergaminowe (tzw. Pergamentschnitt).
Historia
Najstarsze zdobione tą techniką kodeksy pochodzą z VII w. Pierwsza europejska oprawa nacinana z VII w. (niekiedy błędnie podaje się X – XII w.) to Ewangeliarz św. Jana, znajduje się Stonyhurst College w Durham. Jednak najbardziej popularna była w XIV i XV w. w Austrii, Węgrzech, Czechach i Niemczech. Jednym z niewielu znanych z nazwiska mistrzów ledersznytu był żyjący w XV w. w Norymbergii, żyd Jaffe Mair. Zdobił swoje oprawy motywami heraldycznymi, rysunkami zwierząt, itp. Ledersznytowa technika zdobienia opraw zaniknęła całkowicie na początku XVI stulecia. Technika odżyła na pocz. XIX w. w oprawach bibliofilskich i książce artystycznej.
Zdobnictwo
Obok prostej, zazwyczaj geometrycznej dekoracji, wprowadzali introligatorzy stylizowane liście, zwierzęta, ptaki (często wewnątrz kół), wizerunki świętych, a od połowy XV w. sięgnęli po wzory z współczesnej im grafiki, wycinali całe sceny polowań lub sceny miłosne.
Polska
W Polsce technika była stosowana w XIV i XV w. wśród introligatorów Krakowskich. Egzemplarze opraw nacinanych znajdują się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, w zbiorach katedry w Płocku i Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Techniki introligatorskie zdobienia opraw
Grafika
il. 1. Schemat wykonywania techniki nacinanej (ledersznytu).
Fragment oprawy koptyjskiej zdobionej w technice nacinania, IX-X w., Pierpont Morgan Library, Nowy Jork, fot. wg: www.themorgan.org
Futerał z dekoracją nacinaną, Lombardia, kon. XV w., zbiory i fot.: Biblioteca Nazionale Braidense, Mediolan
Futerał na relikwiarz ozdobiony w technice nacinanej, Norymberga, 1517, Kunsthistorisches Museum w Wiedniu, fot. wg: Ritter 2017
il. 2. Oprawa z dekoracją w technice nacinanej przypisana Jaffe Mair'owi.
il. 3. Przykład polskiej oprawy nacinanej (oprawa rękopisu objawień św. Brygidy), wykonana ok. 1400 r. przez Jana Kropacza, Polaka z Kłobucka pod Częstochową, podczas jego studiów w Pradze; zbiory katedry w Płocku. (fot. E. Pietrzyk)
Oprawa z dekoracją w technice nacinanej, Czechy - Praga, ok. 1400 r., BUMK, Toruń, fot. P. Kurek
Oprawa z dekoracją w technice nacinanej, Szwajcaria?, XV w., klasztor Wesemlin w Luzernie, fot. wg: Schmidt-Künsemuller 1980
Oprawa z dekoracją w technice nacinanej, Niemcy, Staatsbibliothek w Bambergu, fot. wg: Schmidt-Künsemuller 1980
Oprawa z dekoracją w technice nacinanej, płd. Hiszpania, ok. 1475, fot. wg: Goldschmidt 1967, t. 2
il. 4. Przykład oprawy wykonanej w technice tzw. pergamentschnittu; Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
Oprawa z dekoracją w technice nacinanej, Marius-Michel, Lepere, Francja, 1900 r., fot. wg: Devauchelle 1995
il. 5. Przykład współczesnej oprawy książki artystycznej wykonanej w technice nacinanej
Przypisy
- Encyklopedia wiedzy o książce, praca zbiorowa, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, s. 1708-1709.
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 106-107.
Autor: M.P.B.
