Haftowane oprawy

Spis treści

1 Haftowane oprawy
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Haftowane oprawy

(ang. embroidered bindings; fr. reliures en broderie; niem. Stickereieinbände)

Oprawy, których całe obleczenie lub jego fragment (okładziny, grzbiet) składa się z tkaniny ozdobionej w technice haftu, czyli wyszywania za pomocą igły lub szydełka oraz nici i innych elementów (np. koralików, blaszek, kamieni szlachetnych, itp.). H. o. stanowią specyficzną kategorię tekstylnych opraw, często też odznaczają się efektownością dekoracji zawdzięczaną bogactwu kompozycji i użytych materiałów. Wg klasyfikacji C. Davenporta h. o. różnicuje się na podstawie ikonografii (dekoracje religijne, symboliczne i heraldyczne oraz ornamentalne, często występujące razem) i techniki wykonania (na płótnie, aksamicie, atłasie). Wg J. Tomaszewskiego należy również wydzielić dekoracje koralikowe oraz z użyciem bortów i galonów. H. o. przeznaczone dla ksiąg liturgicznych wykonywano już we wczesnym średniowieczu; wśród nich wyróżniają się płócienne obleczenia pokryte w całości barwnymi wizerunkami i scenami biblijnymi. Od XIV-XV w. haftem zaczęto również zdobić księgi (zwłaszcza modlitewniki) do użytku elit świeckich. Do rozkwitu tej techniki doszło na zachodzie Europy w XVI w., jednakże szczególną popularność zyskała w Angli (np. oprawy wyszywane przez królową Elżbietę I). Wówczas też do kanonu dekoracji h. o. weszły bogate kompozycje ornamentalne, m.in. z finezyjnie opracowanymi motywami kwiatów, jak również superekslibrisy herbowe i monogramowe. Oprócz ksiąg liturgicznych i modlitewników oprawiano w ten sposób księgi o charakterze świeckim (rękopisy i druki dedykacyjne oraz donacyjne, dyplomy i inne ważne dokumenty). Stosowanie kosztownych tkanin tła (np. atłas), nici z jedwabiu i srebra, pereł oraz rozmaitych blaszek ze szlachetnych kruszców, potęgowało dostojeństwo tak oprawionych woluminów. Jednakże w XVIII w. techniką haftu (urozmaicaną malowaniem i aplikacjami w formie medalionów) zaczęto zdobić też miniaturowe almanachów oprawy. Pod koniec XVIII w. spopularyzowała się technika łączenia skórzanych obramień z haftowanymi zwierciadłami okładzin. Równocześnie rozpowszechniać się zaczął haft krzyżykowy i koralikowy. Ten drugi apogeum popularności osiągnął w XIX w., m.in. na oprawach modlitewników, śpiewników, sztambuchów i pamiętników, jak również futerałów, portfeli, teczek itp. przedmiotów. Oprócz wyspecjalizowanych hafciarek dekoracje tego rodzaju wykonywały amatorki. W zdobnictwie introligatorskim XX-XXI w. technika haftu niemal zamarła, niemniej niekiedy tworzone są dzieła nawiązujące do starych formuł (np. haftu krzyżykowego) bądź oryginalnie przekształcające stare wzorce. W Polsce zachowała się niewielka liczba h. o. z XV-XVIII w. (m.in. słynna oprawa haftowana prawdopodobnie przez Annę Jagiellonkę w 1582 r., książki ze zbioru opata Jana Ponętowskiego oraz szereg dzieł z superekslibrisami herbowymi bądź monogramowymi). Znacznie więcej zabytków tego rodzaju pochodzi z XIX-pocz. XX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Aksamitne oprawy
Almanachów oprawy
Tekstylne oprawy

Grafika

Oprawa haftowana godzinek, Hiszpania lub płd Francja, pocz. XIV w., BnF Paris, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995
Haftowana oprawa z superekslibrisem Mikołaja Radziwiłła "Czarnego", prawdopodobnie Wilno, po 1552, repr. wg: Nikałajew 2009
Haftowana perłami oprawa darowana Akademii Krakowskiej przez królową Annę Jagiellonkę, 1582
Oprawa haftowana na aksamicie, z herbem Ludwika XIII, króla Francji, Francja, pocz. XVII w., BnF Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr
Oprawa haftowana, Anglia, ok. 1640, fot. wg: Pierpont Morgan Library, Nowy Jork
Oprawa haftowana, Francja, ok. 1651, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995
Oprawa haftowana na jedwabiu, z herbem Alfonsa, infanta Portugalii, Paryż, poł. XVII w., fot. wg: BnF, reliures.bnf.fr
Oprawa haftowana z superekslibrisem Marii Klementyny Sobieskiej, Rzym 1731, repr. wg: von Arnim 1992
Oprawa haftowana z monogramem Zofii z Sieniawskich Czartoryskiej, Polska, 1731, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
Oprawa aksamitna ozdobiona tkanym galonem, prawdopodobnie Berlin, 1795, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
Haftowana oprawa pudła na kodeks Napoleona, Paryż, 1808, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2
Oprawa haftowana koralikami, prawdopodobnie Polska, 1837, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
Oprawa haftowana koralikami, Polska, ok. 1840.