Okucia centralne

Okucia centralne

(ang. centrepieces/centre pieces; fr. ombilic; niem. Mittelbeschlag; wł. ombelico, umbone)

Okucia centralne niezmiernie rzadko występują na oprawach kodeksów same, występują zazwyczaj z okuciami narożnymi i są z nimi kompatybilne. Ich funkcją jest ochrona skórzanego obleczenia przed ścieraniem w centralnej części okładzin oraz zapobieganie deformowaniu się dużych i ciężkich drewnianych okładzin w centralnej części. Ze względu na niewielką grubość samych okuć często występowały wraz z guzami, co pozwalało na zwiększenie odległości kodeksu od powierzchni blatu. Generalnie dzielą się na okucie bezguzowe i z guzami.

Okucia centralne bezguzowe

• płaskie - forma całkowicie płaska, powierzchnia może być tłoczona, grawerowana lub wytłaczana. Wykonywane były zwykle z żelaza, mosiądzu lub srebra. Kształt okrągły, kwadrantowy, rombowy lub herbowy. Popularne w okresie od XII - XIX wieku. (il. 1)
• reliefowe - forma reliefowa, co pozwalało na uzyskanie większej odległości powierzchni obleczenia od powierzchni blatu. Obróbkę plastyczną przechodziły w czasie odlewu lub tłoczono je. Wykonywane zwykle z mosiądzu, brązu i srebra. Kształt okrągły, owalny lub kwadratowy. Zdarzało się, że wbijano w nie także guzy. Spotykane są na kodeksach z okresu XVII-XIX wiek. (il. 2)

Okucie centralne z guzem

• jednoelementowe - guzy odlewano wraz z okuciem, lub w odlane okucie wbijano i przylutowywano pusty guz wybijany anką. Pusty guz wypełniano zazwyczaj np. drewnianą formą, co chroniło je przed deformacją (il. 3). Wykonywano je głównie z mosiądzu, czasami również ze srebra. Spotykane na kodeksach z okresu XIV-XVI wiek, w całej Europie Środkowej. Guzy były też odlane w masie wraz z okuciem(il. 4). Wykonywane były z brązu, a od XV w. także z mosiądzu i srebra. Kształt okrągły, kwiatu, gwiazdy i prostokąta. Zazwyczaj posiadały dekoracje: kwiaty (lilie), liście, stylizowane zwierzęta i teksty (modlitwy, inwokacje). Spotykane na kodeksach z XIV-XVI w.
• dwuelementowe - guz mocowano na odlanej płytce stanowiąca podstawę guza. Najczęściej spotykaną formą guza w tym rodzaju okucia był był guz kapeluszowy. Stosowano je od XIV - XVI w. (il. 5).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Guzy
Okucia

Grafika

• 

  il. 1. Okucie centralne bezguzowe płaskie. (Adler G., 2010, s. 41)

• 

  il. 2. Okucie centralne bezguzowe reliefowe. Adler G., 2010, s. 41)

• 

  il. 3. Okucie centralne guzowe jednoelementowe puste. (Adler G., 2010, s. 41)

• 

  il. 4. Okucie centralne guzowe jednoelementowe pełne. (Adler G., 2010, s. 42)

• 

  il. 5. Okucie centralne guzowe dwuelemntowe. (Adler G., 2010, s. 42)

Przypisy

1. Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010.
2. Banasiak M.,Okucia zabytkowych kodeksów – historia, systematyka, terminologia, zagadnienia konserwatorskie, praca magisterska [promotor: dr hab. M. Pronobis-Gajdzis, prof. UMK, Toruń, UMK 2020, wydruk komputerowy.
3. Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
4. Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
5. Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
6. Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
7. Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
8. Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
9. Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
10. Szirmai J.A., *The Archeology of Medieval Bookbinding*. London -New York 1999.Przypis 1
11. Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzata Pronobis-Gajdzis), Toruń UMK 2012.

---

Autor: M.P.B.