Narożniki
Narożniki
(rogi) (ang. corners, fr. coins, niem. Ecken, wł. angoli)
1.
Miejsca, w których zbiegają się krawędzie okładzin od strony żłobka, zwykle wystające poza blok, mające za zadanie jego ochronę. Okładzinówka w rogach może być prosta, zaokrąglona, fazowana lub niefazowana. W zależności od kształtu narożników oraz rodzaju materiału obleczeniowego stosuje się różne techniki ich oblekania. W wyniku użytkowania książki są narażone na uszkodzenia, z tego powodu w dawnych kodeksach umieszczano na narożnikach metalowe okucia. Moda na okucia metalowe wróciła w XIX w., choć miały one raczej charakter dekoracyjny niż ochronny. Jedynie wybrane tomy, ciężkie i często użytkowane (np. księgi handlowe) zaopatrywano w ochronne skuwki.
Funkcję wzmacniającą miały także narożniki w oprawach półskórkowych, półpergaminowych i półpłóciennych. Dla zaoszczędzenia droższego materiału stosowano go tylko w miejscach newralgicznych - na grzbiecie i na rogach, resztę okładzin oblekając materiałem tańszym, zwykle papierem. W purystycznej terminologii oprawa w pół- (półpłótno, półskórek, półpergamin) nie zaopatrzona w wzmocnione rogi nazywana jest oprawą w ćwierć- (ćwierćskórek, ćwierćpergamin, ćwierćpłótno).
Rogi w oprawach w pół- były najczęściej oblekane tym samym materiałem co grzbiet, choć zdarza się zastosowanie innego materiału, czy to mocniejszego - pergaminu, czy to tańszego - płótna.
W niektórych wyrafinowanych oprawach bibliofilskich wykonywano rożki kryte (ang French corner). Róg był wzmocniony skórą lub pergaminem, ale papierowa obłóczka zakrywała je niemal w całości, dostrzegalny był tylko samym róg oraz zawinięcie materiału na spodniej stronie okładzin.
Ostre rogi niekiedy uważano za niebezpieczne, dlatego czasem zaokrąglano je. Lekkie zaokrąglenie rogu powstaje w drodze szlifowania tektury. Dla mocnego zaokrąglania rogów skonstruowano specjalną gilotynkę, tzw. rogówkę, na której zaokrąglano zarówno rogi okładek jak i rogi bloków. Zaokrąglanie rogów jest wskazane w tekturowych książeczkach dla małych dzieci, w masowej produkcji jest wykonywane w drodze sztancowania.
Zawinięcie narożników
Istnieje kilka typów opracowania zawinięcia rogów, które są stosowane zależnie od rodzaju materiału obleczeniowego oraz stopnia zaokrąglenia rogów.
- zwykłe zawinięcie, w którym jedna część przykrywa nieco drugą stosowane w oprawach w papier lub płótno z ostrymi rogami
- narożniki z zawinięciem na styk, zwykle przy obleczeniu skórzanym, czasem wyrównane po wyschnięciu przez przecięcie i usunięcie nadmiaru materiału
- narożniki z umarszczonym zawinięciem wykonywane przy rogach zaokrąglonych oraz obleczeniem skórzanym
- zawinięcie "z języczkiem" stosowane w oprawach pergaminowych
- narożniki konserwatorskie, z nieodcinanym lecz podwiniętym rogiem obłóczki.
2.
Ogólne określenie wszelkich motywów zdobniczych (ozdobników) o analogicznej lub podobnej formie, rozmieszczonych w czterech narożach okładzin lub pola zwierciadła. Może odnosić się zarówno do dekoracji wyciśniętej/malowanej bezpośrednio na obleczeniu (skórzanym, pergaminowym itd.) lub do elementów zamontowanych na obleczeniu (okucia mosiężne, z metali szlachetnych itp.). W przypadku licznej grupy islamskich (w tym tureckich i perskich) oraz orientalizujących opraw z XVI-pocz. XVII w. charakterystycznymi rodzajami narożników są ćwierćmedaliony wyciskane ze specjalnych tłoków lub plakiet (w tegumentologii zachodniej taką dekorację określa się jako centre and cornerpieces). Schematy kompozycyjne polegające na rozmieszczaniu w narożach okładzin ujednoliconych form dekoracji są też spotykane w innych epokach (np. gotyckie oprawy z narożnymi medalionami ukazującymi symbole czterech ewangelistów), aż po współczesność. Należy jednak podkreślić nieprecyzyjność takiego pojęcia jeśli wyzbyte jest uściślających informacji o formie dekoracyjnej (w tym technice wykonania i materiale – w przypadku okuć) opisywanych elementów.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Centre and cornerpieces
Ćwierćmedalion
Islamskie oprawy
Motyw zdobniczy
Ozdobnik
Perskie oprawy
Pół-
Rogówka
Tureckie oprawy
Grafika
Narożniki (znaczenie 1)Zwykłe zawinięcie rogu
Narożniki (znaczenia 1) Zawinięcie marszczone
Narożniki (znaczenie 1) Zawinięcie z języczkiem
Narożniki (znaczenie 1) Zawinięcie konserwatorskie
Narożniki (znaczenie 1) Różne schematy oblekania narożników. (Zjawiński 1967, s. 172)
Narożniki (znaczenie 2) Tzw. narożniki w formie ćwierćmedalionów na polskiej oprawie o dekoracji orientalizującej, 4 ćw. XVI w., BJ Kraków, fot. A. Wagner
Narożniki (znaczenie 2) Tzw. narożniki w formie okuć i medalionów ornamentalnych na polskiej oprawie z dekoracją orientalizującą, 4 ćw. XVI w., BWSD Włocławek, fot. A. Wagner
Narożniki (znaczenie 2) Tzw. narożniki w formie złoconych, wolutowych ozdobników na oprawie romantycznej, XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Narożniki (znaczenie 2) tzw. narożniki w formie ozdobników floralnych z medalionami monogramowymi na oprawie Quo vadis H. Sienkiewicza, Jan Recmanik, przed 1949, fot. wg: Pokorzyńska 2014
Przypisy
- M. Wolf-Lefranc, Ch. Vermuyse, La reliure, Paris 1957, s. 301.
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. Birkenmajer A., Kocowski B., Trzynadlowski J.], Wrocław, Warszawa, Kraków, 1971, szp. 1583.
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 14.
- Z. Zjawiński, Introligatorstwo, Warszawa 1967, s. 172.
Autor: E.P., M.P.B., A.W.
