Chrystogram

Spis treści

1 Chrystogram
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Chrystogram

(ang. sacred monogram; fr. christogramme)

Akronim lub monogram symbolizujący Jezusa Chrystusa. Wyróżnia się 2 chrystogramy: a) „IHS” – wywodzony od greckiego imienia Jezusa: ΙΗΣΟΥΣ (Ἰησοῦς) lub zwrotu Iesus Hominum Salvator, b) znak Chi Rho, obok których rzadko spotyka się tzw. staurogram i inne chrystologiczne monogramy.

Ad. a) motyw rozpowszechniony w łacińskim zdobnictwie introl. XV-XVI w.; na oprawach gotyckich ukazywany w różnych miejscach okładzin (zwierciadła, ramy zwierciadeł), najczęściej za pomocą niewielkich tłoków o formie pierścienia lub glorii z minuskułowym „IHS”; w renesansie popularność zyskał c. o okazalszej formie (gotycki lub antykwowy akronim lub monogram w glorii promienistej), najczęściej jako złocony wycisk z dużego tłoka lub plakiety, ukazywany jako okrągły bądź owalny medalion w centrum zwierciadła. Na księgach prywatnych ukazywany jako manifestacja pobożności bibliofila. Impulsem do rozpowszechnienia c-u na księgach w kręgu katolickim od lat 60. XVI w., było ustanowienie go godłem zakonu jezuitów (na księgach z bibliotek tej kongregacji motyw c-u z motywem krzyża i trzech gwoździ w owalnej lub okrągłej glorii promienistej wykorzystywano jako superekslibris). Od ery późnego baroku stosowany coraz rzadziej, zazwyczaj na księgach liturgicznych lub dewocyjnych, na których przybierał formę zależną od aktualnego stylu w sztuce. Na oprawach ksiąg religijnych ukazywany do dziś.

Ad b) spotykany głównie na oprawach ksiąg w kręgu chrześcijańskiego Kościoła wschodniego, niemniej ukazywany też na katolickich księgach liturgicznych oraz oprawach książek dewocyjnych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Jezus Chrystus
Promień

Grafika

Chrystogram na oprawie gotyckiej, 2 poł. XV w.
Chrystogram na oprawie późnogotyckiej, 1 ćw. XVI w.
Chrystogram na oprawie renesansowej, XVI w.
Chrystogram na oprawie renesansowej, XVI w.
Chrystogram na oprawie renesansowej, XVI w.
Chrystogram na oprawie manierystycznej, lata 90. XVI w.
Chrystogram na oprawie barokowej, XVII w.
Chrystogram na oprawie barokowej, XVII w.
Chrystogram na oprawie barokowej, XVII w.
Chrystogram haftowany na oprawie francuskiej z XVII w., Bibliothèque nationale de France, Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr
Chrystogram na oprawie barokowej, XVIII w.