Pręcik
Spis treści
Pręcik
(także: laseczka/pałeczka, z niem: Stäbchen)
(ang. cord tool, fr. barrette, niem. Flechtstempel, Stäbchen,)
Wyciskany z tłoka, niewielki motyw przedstawiający prosty lub zakrzywiony odcinek sznurka. Zagęszczone, stykające się i przecinające p. o różnym kształcie tworzą plecionki o rozmaitej formie, zazwyczaj wkomponowane w linearne ramy bądź tworzące geometryczne kompozycje w zwierciadle. Dekoracje tego rodzaju wywodzą się z introligatorstwa bizantyńskiego (pod wpływem którego pojawiły się na oprawach romańskich) oraz islamskiego (zwłaszcza mauretańskiego mudéjar). Wraz z innymi formami plecionek (np. nodo) uległy rozpowszechnieniu w XV w. na oprawach włoskich, głównie we Florencji, Neapolu i Wenecji. Prawdopodobnie efektem wpływów włoskich było pojawienie się przekształconych form p. w 2 poł. XV w. na oprawach z kręgu niemieckiego (np. warsztat Urlicha Schreiera w Wiedniu, ok. 1480). Niemieckie p. (określane w tamtejszej tegumentologii jako Stäbchen) mają na ogół zgeometryzowany kształt i tworzą prostsze formy plecionek. Plecionki z p. należały do najczęstszych dekoracji renesansowych korwinowskich opraw. Pod wpływem włoskim ok. 1470 r. trafiły też do repertuaru introligatorów krakowskich. Najdoskonalsze adaptacje tych wzorców, niekiedy łudząco podobne do dekoracji opraw florenckich, powstały ok. 1480 r. w warsztacie Walentego z Pilzna. Oprócz kompozycji italianizujących mistrz ten tworzył poprzez b. i cerchietto unikatowe dekoracje zwierciadeł okładzin (np. motyw krzyża oraz herbu na oprawie inkunabułu sygn. BJ Inc. 815). Pod koniec XV w. b. w introligatorstwie krakowskim zostało wyparte przez inne formy plecionki.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Cerchietto
Korwinowskie oprawy
Kratka ornamentalna
Mudéjar oprawy
Nodo
Grafika
Plecionka utworzona z wycisków tłoków z pręcikami na oprawie florenckiej, poł. XV w., fot. wg: Miriello 2008
Plecionka utworzona z wycisków tłoków z pręcikami na oprawie włoskiej, 2 poł. XV w., fot. wg: Miriello 2008
Plecionka utworzona z wycisków tłoków z pręcikami na oprawie krakowskiej, Walenty z Pilzna, ok. 1472, BJ, Kraków, fot. A. Wagner
Zbliżenie dekoracji na oprawie Walentego z Pilzna, ok. 1472, fot. A. Wagner
Plecionka utworzona z wycisków tłoków z pręcikami na oprawie krakowskiej, Walenty z Pilzna, ok. 1480, BJ, Kraków, fot. wg: Storm van Leeuwen 2011
Plecionka utworzona z malowanych wycisków tłoków z pręcikami na oprawie wiedeńskiej, Ulrich Schreier, 1482, fot. wg: Mazal 1990
Plecionka utworzona z wycisków tłoków z pręcikami na oprawie polskiej lub płn. włoskiej, XV w., BN, Warszawa, fot. wg: www.polona.pl
Dekoracja plecionkowa utworzona z motywów pręcików i cerchietti na oprawie Walentego z Pilzna (górna okładzina), Kraków, lata 80. XV w., BJ. Kraków, fot. A. Wagner
Dekoracja plecionkowa utworzona z motywów pręcików i cerchietti na oprawie Walentego z Pilzna (dolna okładzina - fragment), Kraków, lata 80. XV w., BJ. Kraków, fot. A. Wagner
Przypisy
- Schwenke, Schunke 1979, tabl. 301-302;
- Mazal 1990, il. 37, 40, 42 i in.;
- Karpp-Jacottet, von Rabenau 2000, s. 37;
- Macchi F. i L. 2002, s. 38;
- Miriello 2008, nr kat./il. 21, 23, 55 i in.;
- Storm van Leeuwen 2011, nr kat./tabl. 9, 11-14;
- Jaschke, Stähle 2013, s. 51;
- Wagner 2015, s. 84-86.
Autor: A.W.
