Łuk w ośli grzbiet

Spis treści

1 Łuk w ośli grzbiet
2 Zobacz też
3 Grafika
4 Przypisy

Łuk w ośli grzbiet

(łuk siodłowy, łuk płomienisty) (ang. ogee arch; fr. en accolade)

Charakterystyczny typ łuku o esowato wygiętych ramionach i ostrym szczycie; wzdłuż jego krawędzi często widnieją drobne, floralne motywy dekoracyjne, tzw. żabki (czołganki). Rozpowszechniony w gotyckiej architekturze i zdobnictwie artystycznym od ok. poł. XIV w., co wynikało głównie z jego wysokich walorów dekoracyjnych. Na oprawach gotyckich XV – 1 poł. XVI w. znany w dwóch zasadniczych formach:

1) jako plastyczny ł. w obrębie wimpergi lub jako baldachim w odlewanej i cyzelowanej dekoracji opraw złotniczych;

2) jako wyciskany z tłoka element dekoracji opraw skórzanych.

Wśród nich wyodrębniają się dwa typy:

a) ewidentne naśladownictwa architektonicznych ł. w o. g., w których na zewnętrznej krawędzi ł. widnieją żabki, zaś w podłuczu proste maswerki; takie tłoki wykorzystywano w kompozycjach zwierciadeł na architektonicznych oprawach, na których imitują ostrołukowe baldachimy nisz mieszczących zazwyczaj „figury” postaci świętych (np. krakowskie oprawy Monogramisty JL (Jana z Litwy) od końca XV w. do pocz. l. 30. XVI w.);

b) ł. w o. g., których wewnętrzną i zewnętrzną stronę zdobią drobne motywy floralne (żabki o formie pączków lub listków). Ten typ ł. był powszechny w zdobnictwie opraw skórzanych od ok. poł. XV do 1 ćw. XVI w. jako motyw tworzący segment →owocu granatu wzoru, naprzemiennie wyciskany z tego samego tłoka. W zależności od pomysłowości wykonawcy narzędzia ł. mógł mieć prostą, linearną formę, jak i bujne kształty, z wyodrębniającymi się, pierzastymi listkami. Ponadto za pomocą takich tłoków chętnie ukazywano architektoniczne ł-i, stanowiące baldachimy nad niszami, arkady lub fryzy zdobiące zwierciadła okładzin.

W praktyce tegumentologicznej wyróżnia się też formy pokrewne ł. w o. g., za pomocą których kształtowano wzór owocu granatu: pojedyncze, esowato zagięte tłoki z żabkami, stanowiące niejako połówkę ł. (pęd ruty).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Architektoniczne oprawy
Baldachim
Owocu granatu wzór
Pęd ruty
Żabka

Grafika

Schemat łuku w ośli grzbiet; rys. wg W. Kocha, Style w architekturze, W-wa 1996
Łuk w ośli grzbiet jako element gotyckiej dekoracji architektonicznej; fot. wg Architektura gotycka w Polsce, red. T. Mroczko, M. Arszyński, t. 3/2, album ilustracji, W-wa 1995
Łuk w ośli grzbiet jako element tzw. małej architektury ołtarza gotyckiego; Kraków, l. 70-80 XV w.; fot. wg Wokół Wita Stwosza, katalog wystawy, Kraków 2005
Łuki w ośli grzbiet jako baldachimy nad figurami świętych na oprawie gotyckiej (Ewangeliarz Edy, Trewir, Stadtbibliothek w Trewirze); źródło: domena publiczna
Łuki w ośli grzbiet jako baldachimy nisz gotyckich w dekoracji zwierciadła oprawy krakowskiej, pocz. XVI w.; fot. wg J. Storm van Leeuwen, The Golden Age of Bookbindings in Cracow 1400 - 1600, Kraków 2011
Przerys ołówkowy łuku w ośli grzbiet jako elementu tzw. wzoru owocu granatu
Łuki w ośli grzbiet (wyc. z tego samego tłoka co na przerysie ołówkowym) jako elementy wzoru owocu granatu w dekoracji oprawy późnogotyckiej z ok. 1500 r.; zbiory Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, fot. A. Wagner
Łuki w ośli grzbiet jako elementy dekoracji architektonicznej oprawy krakowskiej z pocz. XVI w.; fot. wg J. Storm van Leeuwen, The Golden Age of Bookbindings in Cracow 1400 - 1600, Kraków 2011
Łuki w ośli grzbiet jako elementy dekoracji architektonicznej oprawy krakowskiej z 2 dekady XVI w.; zbiory BWSD we Włocławku