Gloria promienista
Spis treści
Gloria promienista
(fr. gloire radieuse)
Okrągły lub owalny otok wizerunku Chrystusa, Matki Boskiej Apokaliptycznej, chrystogramu, sceny Ukrzyżowania lub innego motywu religijnego, z rozchodzącymi się dookoła promieniami o długim i prostym bądź falującym kształcie; często obie formy promieni występują naprzemiennie w jednej g. p. W zdobnictwie introligatorskim popularna od XV w.; wówczas też wypracowano techniczną formułę łączenia wycisku tłoka z chrystogramem IHS (przeważnie w okrągłym pierścieniu stylizowanym na hostię), ze skupionymi dokoła promieniami, wielokrotnie wyciskanymi z tłoka. W introligatorstwie polskim, zwłaszcza krakowskim, formuła ta przetrwała przynajmniej do l. 20.-30. XVI w. (m.in. liczne oprawy Stanisława z Białej i introligatorów z jego kręgu). W 1 poł. XVI w. zaczęła być ona wypierana przez kompletne i nierzadko artystycznie wysmakowane przedstawienia g. p., wycinane w klocku drewnianym lub tłoku mosiężnym; w dziełach tych otacza ona chrystogram bądź wizerunki świętych postaci, nierzadko występując z renesansowymi elementami, jak wieniec laurowy (stosunkowo liczne przykłady z Krakowa, w mniejszym stopniu z innych miast polskich i litewskich). Wraz z nadejściem kontrreformacji upowszechniły się w introligatorstwie kręgu katolickiego przedstawienia chrystogramu w g. p., jako godła jezuitów (w funkcji znaku własnościowego) tudzież manifestacji pobożności właściciela księgi; sporą popularność zyskały wówczas także owalne medaliony z Matką Boską Apokaliptyczną w g. p. zamkniętej w owalnym medalionie bądź bez niego; szczególnie efektowne formy g. p. przybierała na barokowych oprawach złotniczych. Jako motyw towarzyszący motywom religijnym przetrwała kolejne wieki, głównie na oprawach ksiąg liturgicznych i dewocyjnych.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Chrystogram
Jezus Chrystus
Promień
Słońce
Grafika
Chrystogram w glorii promienistej na oprawie późnogotyckiej, Polska, pocz. XVI w.
Chrystogram w glorii promienistej na oprawie barokowej, Polska, 1 poł. XVII w.
Wizerunek Maryi z Dzieciątkiem w glorii promienistej, medalion owalny na oprawie polskiej z 2 poł. XVI. w.
Gloria promienista na oprawie rokokowej, Wilno, po 1741 r.
Przypisy
Autor: A.W.
