Fazowanie
Spis treści
Fazowanie
(profilowanie), (ang. beveling; fr. mise en biseau; niem. abschrägen)
Ukośne lub owalne ścinanie krawędzi materiału usztywniającego - okładzinówki, przeznaczonego na okładkę lub inny wyrób introligatorski.
Profilowanie krawędzi okładzin drewnianych
Najwcześniejszym i najdłużej używanym materiałem na okładzinówki było drewno. W powszechnym użyciu było ono od starożytności do połowy XVI w., a w dużych formatach nawet do końca XVII w. Początkowo i przez okres średniowiecza okładzinówki były najczęściej formatu bloku książki, a ich krawędzie były ścięte prosto (il. 1,2,10). Około XIV w. okładziny wysuwają się poza blok, a ich krawędzie zaczęto obcinać skośnie (il. 3, 4). Należy wyraźnie zaznaczyć, że sposób przycięcia desek nie był wszędzie jednolity i charakteryzował poszczególne warsztaty introligatorskie. Drewniane okładzinówki fazowano niekiedy na całej długości jednakowo (il. 5), częściej jednak różnicowano fazy, np. pozostawiając niesfazowane deski pod okuciami narożnikowymi (il. 6). Deskę fazowano dookoła od wewnątrz, głównie dla wrażeniowego zmniejszenia jej grubości. Charakterystyczne dla opraw Wschodnich były wymiary okładzin identyczne jak wymiary bloku (il. 7). W introligatorstwie europejskim natomiast przyjęła się oprawa z okładzinami nieco większymi niż blok i sfazowanymi od strony zewnętrznej lub wewnętrznej. Przy czym fazowanie od strony zewnętrznej było bardziej charakterystyczne dla Europy północnej, dlatego zwane jest niekiedy "na sposób niderlandzki" (il. 8), a od strony wewnętrznej dla Europy południowej, zwane "na sposób włoski" (il. 9).
Fazowanie okładzinówek tekturowych
Fazowanie okładzinówek miało miejsce na oprawach luksusowych, ścięciu poddawano jedną (wierzchnią) stronę krawędzi na całej długości. Początkowo używano specjalnego, ukośnego hebla, w XIX wieku skonstruowano nożyce do fazowania, które pozwalały na mechaniczne ścięcie kantów. W wieku XX używano specjalnych maszyn do fazowania z okrągłym, obrotowym nożem. Zależnie od ustawienia noża powstawała skośna lub owalna faza.
W zakładach nieposiadających specjalnych urządzeń fazowania dokonywano ręcznie - przy użyciu papieru ściernego lub mechanicznie - za pomocą szlifierki.
Zobacz też
Faza
Kanty
Nożyce do fazowania
Grafika
il. 1. Rękopis z XIV/ XV w., „Tractatus contractuum...”,BK PAN, (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 2. Fragment drewnianej okładziny rękopisu z prosto ściętymi krawędziami, XIV/ XV w., Biblioteka Diecezjalna w Pelplinie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 3. Rękopis z XV/XVI w., z fazowanymi krawędziami na całej ich długości, Biblioteka Diecezjalna w Pelplinie (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 4. Stary druk z 1554 r. „Cantional [...]”, BG UMK (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 5. Propozycja sposobu przedstawienia sfazowanych krawędzi okładzin drewnianych (schemat wg O. M. Galczenko)
il. 6. Propozycja sposobu przedstawienia sfazowanych krawędzi okładzin drewnianych (schemat wg O. M. Galczenko)
il. 7. Krawędzie równe z blokiem i prosto sfazowane w tzw. Biblii Bułgarskiej, stary druk z XVI w., BK PAN (fot. W. Ługowska)
il. 8. Krawędzie fazowane na sposób niderlandzki (rys. K. Komsta-Sławińska)
il. 9. Krawędzie fazowane na sposób włoski (rys. K. Komsta-Sławińska)
il. 10. Krawędzie niefazowane i ścięte na równi z blokiem (rys. K. Komsta-Sławińska)
Przypisy
- Bałandin M.W., Introligatorstwo przemysłowe, Warszawa 1956, s. 232-233.
- Galczenko O. M., Oprawa wschodniosłowiańskich rękopiśmiennych książek i starych druków Ukrainy: historia, struktura, opis, Kijów 2005, s. 226-235.
- Macchi F., Macchi L., Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002, s. 438.
- Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, New York 2017, s. 73, 103-111, 151-156, 216-224.
Autor: E.P.; M.P.B.
