Tłoczenie

Tłoczenie

(wytłaczanie, wyciskanie) (ang. blocking, tooling, stamping; fr. gaufrer, estamper; niem. Prägung)

Sposób zdobienia polegający na uzyskaniu odbicia matrycy, poprzez ściśnięcie użytku (najczęściej okładki) z matrycą (tłokiem).

Tłoczenie może być wykonywane ręcznie (ang. tooling), przy użyciu ręcznych tłoków introligatorskich, lub maszynowo (ang. blocking), z zastosowaniem plakiet lub płaskich matryc (klisz introligatorskich). Specjalistyczną maszyną przeznaczoną do tłoczenia jest prasa do złocenia (ang. blocking press), ale możliwe jest wykonanie tłoczenia przy użyciu zwyklej prasy belkowej lub kolumienkowej.

Tłoczenie zwykle wykonywane jest na gorąco, tłok jest podgrzewany do temperatury, która spowoduje związanie substancji wiążącej (białko, kalafonia), jest to temperatura ok. 100°C, choć niektóre folie wymagają niższej lub wyższej temperatury (w zakresie 80°-130°C).

Silne tłoczenie na sucho okładki (płóciennej lub skórzanej) powoduje powstanie wgłębienia. Może być ono być wstępnym krokiem złocenia, oznaczoną wytłokiem płaszczyznę gruntuje się białkiem. Tłoczenie na zimno na mokro jest długotrwałe, matryca jest pozostawiona w stanie sprasowania z okładką (skórzaną) przez dłuższy czas, aż do całkowitego wyschnięcia i utrwalenia wzoru.

Tłoczenie wgłębne wykonywane jest przy użyciu matryc z rysunkiem wypukłym, do tłoczenia reliefowego (płaskorzeźbowego) używa się matryc z rysunkiem wgłębnym, a pod okładkę (obłóczkę) podkłada się kontrmatrycę lub dodatkową warstwę tektury.

Tłoczenie na ślepo

(ang. blind tooling; fr. gaufrer à froid; niem. Blinddruck, Blindprägung, Blindpressung)

Wytłaczanie dekoracji bez użycia koloru i złota, wycisk jest zagłębiony (w tłoczeniu reliefowym - wypukły). Ślepe tłoczenie może być wykonywane ręcznie lub maszynowo, na zimo (fr. froid naturel) lub na gorąco. Dla uzyskania efektu połysku tłoczenie wykonywano na gorąco lub na mokro.

Szczególnie efektowny sposób ślepego tłoczenia daje połączenia tłoczenia na mokro i na gorąco, stosowany dla skór naturalnych, które nie tylko uzyskują wgłębienie, ale też efekt przyciemnienia, lekkiego przypalenia skóry.

Jest to jeden z najstarszych sposobów dekorowania opraw, już od XIII w. stosowany na oprawach skórzanych. Ślepe tłoczenie maszynowe było najbardziej masowym, najtańszym sposobem dekorowania opraw płóciennych w XIX-XX w., używane szczególnie w oprawie wydawniczej.

Tłoczenie barwne

(ang. colour tooling, niem Farbendruck)

Tłoczenie dekoracji przy użyciu farby lub barwnej folii introligatorskiej. Tłoczenie barwne często wykonywane jest z mniejszym naciskiem, a wgłębienie bywa minimalne.

Pod względem technologicznym tłoczenie przy użyciu farby nie rożni się od druku wypukłego, z tym że jest wykonywane na gotowych okładkach, a nie na użytkach przeznaczonych na obleczenie, i jest wykonywane na introligatorskich prasach do złocenia.

Największe nasilenie tej techniki dekorowania okładek miało miejsce po 1870 r. wraz z rozwojem oprawy seryjnej (wydawniczej), gdy do perfekcji doprowadzono tłoczenie wieloma kolorami uzupełniane złoceniem złotem płatkowym.

Czernienie

(ang. penning, carbon lettering)

Ręcznie powlekanie ślepych tłoczeń tuszem lub farbą w celu uczynienia ich bardziej wyrazistymi. Innym sposobem jest wyciskanie okopconych sadzą tłoków; ten rodzaj czernienia wymaga zabezpieczenia lakierem lub werniksem.

Złocenie

(ang. gold tooling, gilding; fr. dorer; niem. Vergoldung)

Tłoczenie przy użyciu złota płatkowego, jego namiastki (szlagmetalu) lub folii introligatorskiej metalicznej, powodujące związanie złota na okładce i efekt złotego napisu lub ornamentu. Zamiast złocenia zlotem stosowano też tłoczenie przy użyciu płatków srebra (ew. aluminium), które następnie powlekano żółtym lakierem.

Srebrzenie

Tłoczenie przy użyciu płatków srebra. Srebro, które z czasem czerniało, chętnie zastępowano rozkutym na płatki aluminium, a później folią introligatorską.

Tłoczenie reliefowe

(ang. relief, relievo; fr. relief; niem. Reliefdruck)

Tłoczenie wypukłe skóry lub płótna, naklejonych na cienką tekturkę przy użyciu matrycy z wklęsło grawerowanym rysunkiem. Pod wytłaczany użytek podkładano tekturową podkładkę. Po wytłoczeniu spodnie zagłębienie wypełniano masą gipsową zmieszaną z trocinami, miałem tekturowym itp. Po zabezpieczeniu spodniej strony celofanem kilkakrotnie powtarzano tłoczenie, aż do zaschnięcia masy.

Do wytłaczania szczególnie trudnych motywów stosowano matrycę i odpowiadającą jej rysunkiem negatywową patrycę, takie tłoczenie w technikach graficznych zwane jest suchym tłokiem (gofrowanie, ang. embossing).

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Złocenie
Tłoki introligatorskie
Prasa do złocenia
Gofrowanie

Grafika

• 

  Nagrzewanie tłoków ręcznych do tłoczenia

Przypisy

1. Tłoczenie napisów i ornamentów, w: Współczesne polskie introligatorstwo i papiernictwo. Mały słownik encyklopedyczny, pod red. J. Celma-Panek, Wrocław 1986, s. 162-163.
2. Tonndorf Eduard, Die Arbeiten an der Vegoldepresse: Gold- Farben-, Relief und Blinddruck. Ein praktisches Hand- und Hilfsbuch, Stuttgart 1891.
3. Gerhardt Claus W., Beiträge zur Technikgeschichte des Buchwesens. Kleine Schriften 1969-1976, Frankfurt am Main 1976, s. 122-123.

---

Autor: E.P.