Kratka ornamentalna

Spis treści

(ang. lattice pattern, latticework; fr. grille ornementale)

Oprawy romańskie: wg klasyfikacji Schmidt-Künsemülera: ornament spotykany na niewielu oprawach romańskich (ok. 1170-ok. 1200), przedstawiający różne formy „kratki” o regularnych, prostych i ukośnych ukośnych „prętach”, zazwyczaj z kropkowaniami między nimi. Wyciskany z prostokątnych tłoków, tworzy pionowe pasy lub pełne ramy wokół zwierciadła okładzin. W praktyce badawczej możliwy do pomylenia z →plecionką, należącą do najczęstszych ornamentów na oprawach romańskich.

Oprawy gotyckie i renesansowe: podobnie jak w przypadku rombowego wzoru, rozpowszechnienie k. o. na oprawach 2 poł. XV – ok. poł. XVI w. było wyrazem gotyckiego upodobania do ornamentów opartych na ukośnej kracie, tworzącej rombowe pola z motywami dekoracyjnymi (kowalstwo artystyczne, złotnictwo, malarstwo ścienne itd.). Podstawowymi elementami k. o., najczęściej wyciskanymi z radełek, jest romboidalna kratka (linearna lub wypełniona prostym ornamentem, np. perełkowaniem) oraz jednakowe motywy dekoracyjne w polach (czteroliście, czteropłatki, gwiazdki, rozetki itp.). Na oprawach renesansowych pomiędzy k. o. chętnie wkomponowywano medaliony z portretami, herbami itd. Tworzą one pasy ornamentalne (np. wokół zwierciadła lub jako pionowe pasy w zwierciadle) bądź wypełnienie większych pól (kompartymenty grzbietu). W zwierciadłach opraw gotyckich niekiedy ukazywano kwadratową, linearną kratkę (wyciśniętą strychulcem) z motywami dekoracyjnymi wewnątrz jej pól (wyciśniętymi z tłoka/tłoków). Niekiedy k. o. może być mylona z niektórymi odmianami plecionki o zgeometryzowanych formach i z drobnymi motywami wewnątrz jej pól (barrette, pręcik), jak również ze zmultiplikowanymi czteropłatkami w szerokich ramkach.

Oprawy XVI-XXI w.: wszelkie ornamenty o formie kratki (romboidalnej lub kwadratowej) z motywami dekoracyjnymi wewnątrz jej pól. Występują zarówno na okładzinach, grzbietach, jak i dublurach. W takich wypadkach cechą odróżniającą k. o. od wzoru rombowego jest zagęszczenie i delikatność formy jej elementów.

Krata sakramentarium w kościele św. Jana w Toruniu, kon. XIV w., fot. wg: Kopydłowski 1958
Kratka ornamentalna z rozetkami na oprawie późnogotyckiej, ok. 1500 r.
Kratka ornamentalna z rozetkami na oprawie późnogotyckiej, pocz. XVI w.
Kratka ornamentalna na oprawie renesansowej, płn. Włochy, kon. XV w.
Kratka ornamentalna z czteroliśćmi na oprawie renesansowej, 1 ćw. XVI w.
Kratka ornamentalna z czteroliśćmi jako dekoracja zwierciadła oprawy renesansowej, ok. poł. XVI w.
Kratka ornamentalna jako dekoracja kompartymentów grzbietu oprawy renesansowej, XVI w.
Kratka ornamentalna z czteropłatkami jako dekoracja zwierciadła oprawy renesansowej, ok. poł. XVI w.
Kratka ornamentalna z czteroliśćmi jako dekoracja zwierciadła oprawy renesansowej, XVI w.
Kratka ornamentalna wzbogacona medalionami portretowymi i herbami na radełkowej oprawie renesansowej, ok. poł. XVI w.
Kratka ornamentalna w dekoracji zwierciadła oprawy późnogotyckiej, kon. XV w.
Kratka ornamentalna w dekoracji grzbietu oprawy klasycystycznej, 4 ćw. XVIII w.