Makabryczne oprawy

Makabryczne oprawy

• 1. Oprawy dzieł religijnych, zwłaszcza o treści funeralnej, których dekoracja składa się z motywów makabrycznych: ludzkich szkieletów, czaszek z piszczelami, symboli śmierci i pochówku (np. katafalk, trumna, łopata, świeczniki). Najbardziej znanymi przykładami takich dzieł są oprawy Pseaultier de David wydanego w 1586 r. w paryskiej oficynie Jameta Mettayera w związku z ustanowieniem przez króla Henryka III (Walezego) Bractwa Śmierci i Pasji Pana Naszego Jezusa Chrystusa. Egzemplarze tego dzieła oprawiono w brązową skórę ze srebrzoną (co miało wymiar symboliczny) dekoracją. Na okładzinach przedstawia ona personifikację Śmierci (kościotrup z kosą i klepsydrą), otoczoną czaszkami i utensyliami pogrzebowymi, zaś na grzbiecie katafalk otoczony świecami na lichtarzach. Z księgami dotyczącymi liturgii pogrzebowej wiążą się m. o. z czaszkami i piszczelami w centrum lub w narożach okładzin (także jako srebrne okucia). Dzieła tego rodzaju powstawały przez cały okres nowożytny, także w Rzeczypospolitej.

• 2. W szerszym rozumieniu: oprawy, które są przerażające ze względu na okoliczności powstania, zastosowany materiał lub dekorację. Z perspektywy współczesnego człowieka do takich należą przede wszystkim oprawy, których obleczenie wykonano z ludzkiej skóry. Przypadki tego rodzaju, określane w kręgu anglosaskim jako „antropodermiczna bibliopegia” (anthropodermic bibliopegy), odnotowywano przynajmniej od pocz. XVII w. (księga dot. spisku Henry’ego Garneta przeciw królowi Anglii oprawiona w skórę tegoż spiskowca). Oprawy ze skóry skazańców lub osób zmarłych, których ciała przeznaczono np. do publicznych sekcji zwłok, wykonywano do końca XIX w. Makabryczną osobliwością jest też grupa dziewiętnastowiecznych opraw Tańca śmierci z rycinami Hansa Holbeina mł., prezentowanych w 1903 r. na wystawie bibliofilskiego Grolier Club w Nowym Jorku. O ile uprawnione wydaje się rozpatrywanie przywołanych artefaktów w kontekście dawnego rozumienia sprawiedliwości, kary za zbrodnie, czy też ekscentryczności, o tyle świadectwem ekstremalnego zwyrodnienia są oprawy ze skóry zamordowanych więźniów, wykonywane (wraz z innymi „wyrobami” z ludzkiej skóry) w hitlerowskim obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie podczas II wojny światowej. Pojedyncze, zachowane do dziś i zidentyfikowane, obiekty tego rodzaju przechowywane są w Muzeum Auschwitz-Birkenau.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Ludzka skóra
Żałobne oprawy

Grafika

• 

  Makabryczna oprawa z czasów Hanryka III Walezego, Francja, ok. 1580, fot. wg: Angers, Bibliothèque municipale

• 
• 

Przypisy

1. Grolier Club 1903, nr kat. 177-179;
2. Thompson 1946, s. 93-102;
3. Boinet 1956, s. 341-345;
4. Thompson 1968, s. 119–160;
5. Laucevičius 1976, il. 14;
6. Devauchelle 1995, s. 74;
7. Le Bars 1998, s. 60;
8. Wittock 2009, nr kat./il. 9;
9. Kwiecień, Lach 2020.

---

Autor: A.W.