Skóry introligatorskie
Skóry introligatorskie
(niem. Leder)
Skóra, czyli wygarbowana lub wyprawiona w inny sposób skóra zwierzęca jest używana w introligatorstwie jako materiał obleczeniowy opraw oraz do wykonywania różnych wyrobów galanterii introligatorskiej.
Garbniki powodują rozpuszczenie pozostających w skórze białek, co konserwuje skórę przed rozkładem. W pracach introligatorskich używane są skóry pochodzące z różnych zwierząt, pochodzenie, sposób wyprawy i końcowej obróbki tworzy szeroką paletę gatunków skór zróżnicowanych pod względem wyglądu, trwałości i innych cech fizycznych. Do garbowania skór tradycyjną metodą używano kory dębowej, w technice safianniczej – sumaku, zaś białoskórniczej – ałunu i soli kuchennej. W wieku XIX do tych środków dołączyła kora innych drzew: wierzbowa, świerkowa, brzozowa, drewno quebracho, a nadto galasówka, a wreszcie związki chromu. Pierwotnie skóry barwiono farbami naturalnymi: roślinnymi i mineralnymi, w końcu wieku XIX zaczęto stosować farby anilinowe.
Introligatorzy wykorzystywali różne rodzaje skór: cielęcą i wołową, kozią, świńską, baranią, a także skóry zwierząt dzikich i egzotycznych
. Do końca wieku XVIII w introligatorzy polscy stosowali głównie gładką skórę cielęcą. Garbowana przez garbarzy czerwonoskórników korą dębową miała naturalny wygląd i nieco przyciemniony kolor . Skóra cielęca jest z natury dość delikatna, jednakże dobrze wyprawiona, okazuje się być bardzo trwała. Do opraw stosowano skóry naturalne, niekiedy introligatorzy zabarwiali je metodą nakrapiania. Dostępne były także skórki barwione na różne kolory i rozmaicie wykończone. Przykładowo, warszawska garbarnia Temler i Szwede oferowała skórki cielęce następujących rodzajów: matowe, świecące, ciemne, półświecące oraz szare . Do opraw dużych, ciężkich tomów (np. ksiąg handlowych) używano bardzo mocnej i elastycznej skóry juchtowej, tj, skóry cielęcej lub bydlęcej wyprawianej sposobem rosyjskim z użyciem olejku brzozowego. Umiejętność wyprawiania cienkich i miękkich skórek barwnych, zwanych wymiennie safianem bądź marokinem była wynalazkiem arabskim, w Polsce safiany wytwarzano już w XVI wieku , jednakże do połowy wieku XVIII tę technikę wyprawy stosowano tylko w nielicznych wytwórniach. W roku 1770 wydana została, przełożona z francuskiego Sztuka szafiannika , od tego też czasu datuje się wytwarzanie safianów w Warszawie. Na początku wieku XIX safian stał się bardzo popularnym materiałem introligatorskim, w Warszawie wytwarzali go garbarze: Jan Wittich, Daniel Huml, Jan Temler, August i Jan Lampe, Beniamin Nicke i inni. Z kolei skóry cielęce i owcze garbowano w zakładach G. Weigla, Alberta Horna i Aleksandra Horna . Najlepszej jakości safian wykonywany był ze skóry kóz indyjskich, podobne efekty dawało garbowanie tą samą techniką skór cielęcych oraz z indyjskiej krzyżówki kozy i owcy – tzw. bastarda, aczkolwiek skóry te były mniej trwałe i mocne. Z czasem w Europie zaczęto garbować skóry z tutejszych kóz, a także skóry owcze. Safian jest skórą o fakturze drobno groszkowej, wydobywanej w końcowej fazie garbowania przez wyginanie i wygniatanie płata skóry. Na początku wieku XIX europejskie safiany stosowane do opraw książek posiadały fakturę prążkowaną ; być może była ona efektem wyginania skóry w jednym tylko kierunku. W końcu wieku XIX zaczęto importować afrykańskie skóry kozie o różnych fakturach. Nazwa marokin zaczęła oznaczać jedynie skórę o bardzo grubym i wypukłym groszku pochodzącą od kóz południowoafrykańskich. Marokin jest skórą bardzo grubą, stąd do potrzeb introligatorskich często dostarczano skórę szpaltowaną (rozdwojoną z grubości). Ten sam marokin, szpaltowany a następnie prasowany i polerowany nosił nazwę skóry ecrasé. Z innych skór kozich wymienić można chagrin (szagryn), który wyprawiali Afrykanie, wtłaczając ziarna od strony mizdry. Ponadto do opraw chętnie używano skóry kóz nigeryjskich i pustynnych żyjących w oazach (oasis) z wyrazistą fakturą naturalnych fałdów skóry, oraz skóry kóz Kap (capy), bardzo wytrzymałych choć nieco chropowatych. W wieku XIX skórę cielęcą zaczęto garbować sumakiem, na wzór wyprawy safianowej. Uzyskiwane dzięki temu skóry o jasnej naturalnej barwie, następnie były barwione, a następnie wygniatane przez co uzyskiwały faktury takie jak safian lub chagrin. Do opraw bibliotecznych i nakładowych stosowano także skóry owcze. Skóry te, na skutek bogatego owłosienia owiec, mają lico porowate i są słabsze i mniej trwałe. Skóry owcze garbowano korą dębową, wierzbową bądź sumakiem, najczęściej upodobniając je do skór innego gatunku. Dzięki dalszej obróbce polegającej na barwieniu i wytłaczaniu na gorąco przy użyciu metalowych płyt wytwarzano z nich imitacje skór safianowych, cielęcych, juchtowych a nawet wężowych, krokodylich i innych.
Śródtytuł
Zobacz też
Grafika
Obrazek 1
Przypisy
Autor: E.P.
