Nacinane oprawy

(ang. cut-leather bindings, fr. cuir ciselé reliures, niem. Lederschnitt Einbände)

Technika nacinania, tzw. ledersznyt

Wczesna technika zdobienia przez introligatora skórzanych opraw książek, polegająca na nacinaniu mokrej jeszcze skóry. Po wyschnięciu, w wyniku skurczu skóry tworzy się rysunek, który czasem dodatkowo pogłębiano, puncowano lub wypełniano barwnym kitem. Tą techniką zdobiono nie tylko oprawy obleczone skórą garbowaną roślinnie ale także pergaminowe (tzw. Pergamentschnitt).

Historia

Najstarsze zdobione tą techniką kodeksy pochodzą z VII w. Pierwsza europejska oprawa nacinana z VII w. (niekiedy błędnie podaje się X – XII w.) to Ewangeliarz św. Jana, znajduje się Stonyhurst College w Durham. Jednak najbardziej popularna była w XIV i XV w. w Austrii, Węgrzech, Czechach i Niemczech. Jednym z niewielu znanych z nazwiska mistrzów ledersznytu był żyjący w XV w. w Norymbergii, żyd Jaffe Mair. Zdobił swoje oprawy motywami heraldycznymi, rysunkami zwierząt, itp. Ledersznytowa technika zdobienia opraw zaniknęła całkowicie na początku XVI stulecia. Technika odżyła na pocz. XIX w. w oprawach bibliofilskich i książce artystycznej.

Zdobnictwo

Obok prostej, zazwyczaj geometrycznej dekoracji, wprowadzali introligatorzy stylizowane liście, zwierzęta, ptaki (często wewnątrz kół), wizerunki świętych, a od połowy XV w. sięgnęli po wzory z współczesnej im grafiki, wycinali całe sceny polowań lub sceny miłosne.

Polska

W Polsce technika była stosowana w XIV i XV w. wśród introligatorów Krakowskich. Egzemplarze opraw nacinanych znajdują się w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej, Bibliotece Uniwersyteckiej w Toruniu, Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, w zbiorach katedry w Płocku i Wyższego Seminarium Duchownego we Włocławku.

Zobacz też

Techniki introligatorskie zdobienia opraw
Oprawa książki

Grafika

il. 1. Schemat wykonywania techniki ledersznytu.
il. 2. Oprawa w technice ledersznytu przypisana Jaffe Mair'owi.
il. 3. Przykład polskiej oprawy ledersznytowej (oprawa rękopisu objawień św. Brygidy), wykonana ok. 1400 r. przez Jana Kropacza, Polaka z Kłobucka pod Częstochową, podczas jego studiów w Pradze; zbiory katedry w Płocku. (fot. E. Pietrzyk)
il. 4. Przykład oprawy wykonanej w technice tzw. pergamentschnittu; Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu (fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 5. Przykład współczesnej oprawy książki artystycznej wykonanej w technice ledersznytu.