Muszla

Spis treści

(ang. shell; fr. coquillage, niem. Muschel)

W zdobnictwie introligatorskim: motyw naśladujący lub inspirowany m. mięczaków. Występuje w dwóch zasadniczych odmianach:

1) muszla św. Jakuba (muszla pielgrzymia) o zaokrąglonym kształcie, z wachlarzowo rozchodzącymi się żeberkowaniami. Widnieje na oprawach renesansowych we Włoszech i Hiszpanii (XV-XVI w.), jako wyciski z tłoka rozmieszczone np. w narożach zwierciadła. W XV i XVI w. jej kształt nadawano też metalowym zapięciom na oprawach włoskich.
2) muszla dekoracyjna jako element większych kompozycji ornamentalnych. W zdobnictwie introligatorskim występuje od XVI w., szczególnie często na regencyjnych i rokokowych oprawach. Jej kształt jest zazwyczaj pochodną m. św. Jakuba oraz konchy przesklepiającej ediculę (regularny kształt, garby i rowki rozchodzące się symetrycznie z jednego punktu). W przypadku rocaille motyw ten ulega charakterystycznej asymetryzacji i wybujałości kształtu. Generalnie m. d. odznaczają się wielką rozmaitością form, dopasowanych do otaczających motywów floralnych, geometrycznych itp. Z tego względu często jest podobna do palmety, od której różni się przeważnie zwartością konturu i zgeometryzowaniem. Jednakże w praktyce badawczej tegumentologa rozstrzygnięcie, czy na oprawie widnieje motyw muszli czy palmety bywa kłopotliwe.

Zapięcia w formie muszli na oprawie północnowłoskiej z 4 ćw. XV w., BUMK Toruń, fot. A. Wagner
Muszla jako oznaka pielgrzymki do Santiago da Compostela w superekslibrisie bpa Jana Dantyszka, 1539, BWSD Hosianum, Olsztyn, fot. A. Wagner
Motyw muszli w dekoracji złotniczej oprawy manierystycznej, Cornelius Vorwend, Królewiec, 1555, fot. wg: Heraldische Meisterwerke
Muszle na łańcuchu Orderu św. Michała w superekslibrisie francuskim z XVI w., BCzart, MNK, fot. wg: www.polona.pl
Motyw muszli w dekoracji włoskiej oprawy rokokowej, XVIII w., fot. wg: Moreno Gallego 2012
Motywy muszli w narożach dekoracji okładziny na oprawie włoskiej, XVIII w., wg Bologna 1998
Motywy muszli w dekoracji francuskiej oprawy koronkowej, XVIII w., fot. wg Bologna 1998
Motywy muszli w dekoracji francuskiej oprawy plakietowej Almanach Royale, XVIII w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
Motyw muszli w dekoracji angielskiej oprawy klasycystycznej, 1764 r., fot. wg: Sotheby's