Kapitałka: Różnice pomiędzy wersjami
m (2 wersje) |
(wprowadzenie hasła i literatury) |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | |||
| − | |||
| − | + | Kapitałka, (dawniej zwana dzierganką) to element kodeksów znajdujący się na górze i dole grzbietu i pełniący funkcję strukturalną i/lub dekoracyjną. Kapitałka jest zazwyczaj równa wysokości oprawie, ale niekiedy wystaje ponad nią, jak i znajduje się poniżej jej. Kapitałki znajdujące się w najwcześniejszych kodeksach były elementem broszurowania, czyli końcowym zwięzem, wokół którego zawijała się nić przechodząc z jednej składki do kolejnej. Materiałem używanym na te kapitałkowe zwięzy była zazwyczaj skóra garbowana lub wyprawy glinowej. Kapitałki w okresie późnego średniowiecza były najczęściej doszywane poprzez zadzierzgnięcie o plątnik każdej składki. By uchronić krawędzie bloku przez rozrywaniem przez nić stosowano podkładkę z paska pergaminu lub rzadziej skóry, a obszyty rdzeń był, podobnie jak zwięzy, przewleczony przez otwory w okładzinach. W tym okresie występowały także kapitałki z uchem, kapitałki tworzone na tzw. bazie, zaplatane z rzemieni lub szyte na niej. | |
| − | + | Od XVI w. kapitałki zaczęły tracić swoją funkcję konstrukcyjną, zaczęły nosić funkcję wyłącznie dekoracyjną. Najczęściej stosowano kapitałki doklejane, przy czym początek ich występowania określa się na koniec XV wieku (Niemcy). Kapitałka doklejana składała się z sznurkowego, pergaminowego lub skórzanego rdzenia owiniętego tkaniną lub pergaminem (tzw. podkładka kapitałki). Tak przygotowaną bazę doklejano do bloku, przy czym podkładka zazwyczaj wystawała poza blok i była doklejona do wewnętrznej strony okładzin. Na tak wykonanej bazie wykonywano ozdobne szycie. | |
| + | Angielski termin określający kapitałkę - „endband” opracował w 1967 r. Christopher Clarkson, oznacza on dokładnie „zwięz końcowy”. Clarkson zaznaczył, że kapitałki te będąc elementem broszurowania, służyły jednocześnie do montażu okładzin. Termin „endband” z czasem został poszerzony i zaczęto go stosować do określania wszystkich rodzajów poziomych pasków na końcach grzbietów, mogących pełnić funkcję zarówno strukturalną jak i dekoracyjną. | ||
| + | Klasyfikacja i charakterystyka kapitałek: | ||
| + | 1. Kapitałki ksiąg basenu Morza Śródziemnego i orientalne | ||
| + | 1.1. kapitałka koptyjska | ||
| + | 1.2. kapitałka etiopska | ||
| + | 1.3. kapitałka islamska | ||
| + | 1.4. kapitałka bizantyńska | ||
| + | • kapitałka „alla greca”/grecka | ||
| + | • kapitałka armeńskia | ||
| + | • kapitałka syryjska | ||
| + | 2. Kapitałki ksiąg świata zachodniego | ||
| + | 2.1. kapitałka karolińska | ||
| + | 2.2. kapitałka romańska | ||
| + | 2.3. kapitałka gotycka | ||
| + | 2.4. kapitałka nowożytna | ||
| + | • kapitałka „niemiecka” | ||
| + | • kapitałka „francuska” | ||
| + | 2.5. kapitałka belle epoque | ||
| + | 2.6. kapitałka współczesna | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
---- | ---- | ||
| − | Autor: | + | Autor: Małgorzata Pronobis-Gajdzis |
Wersja z 21:41, 12 gru 2017
Kapitałka, (dawniej zwana dzierganką) to element kodeksów znajdujący się na górze i dole grzbietu i pełniący funkcję strukturalną i/lub dekoracyjną. Kapitałka jest zazwyczaj równa wysokości oprawie, ale niekiedy wystaje ponad nią, jak i znajduje się poniżej jej. Kapitałki znajdujące się w najwcześniejszych kodeksach były elementem broszurowania, czyli końcowym zwięzem, wokół którego zawijała się nić przechodząc z jednej składki do kolejnej. Materiałem używanym na te kapitałkowe zwięzy była zazwyczaj skóra garbowana lub wyprawy glinowej. Kapitałki w okresie późnego średniowiecza były najczęściej doszywane poprzez zadzierzgnięcie o plątnik każdej składki. By uchronić krawędzie bloku przez rozrywaniem przez nić stosowano podkładkę z paska pergaminu lub rzadziej skóry, a obszyty rdzeń był, podobnie jak zwięzy, przewleczony przez otwory w okładzinach. W tym okresie występowały także kapitałki z uchem, kapitałki tworzone na tzw. bazie, zaplatane z rzemieni lub szyte na niej.
Od XVI w. kapitałki zaczęły tracić swoją funkcję konstrukcyjną, zaczęły nosić funkcję wyłącznie dekoracyjną. Najczęściej stosowano kapitałki doklejane, przy czym początek ich występowania określa się na koniec XV wieku (Niemcy). Kapitałka doklejana składała się z sznurkowego, pergaminowego lub skórzanego rdzenia owiniętego tkaniną lub pergaminem (tzw. podkładka kapitałki). Tak przygotowaną bazę doklejano do bloku, przy czym podkładka zazwyczaj wystawała poza blok i była doklejona do wewnętrznej strony okładzin. Na tak wykonanej bazie wykonywano ozdobne szycie.
Angielski termin określający kapitałkę - „endband” opracował w 1967 r. Christopher Clarkson, oznacza on dokładnie „zwięz końcowy”. Clarkson zaznaczył, że kapitałki te będąc elementem broszurowania, służyły jednocześnie do montażu okładzin. Termin „endband” z czasem został poszerzony i zaczęto go stosować do określania wszystkich rodzajów poziomych pasków na końcach grzbietów, mogących pełnić funkcję zarówno strukturalną jak i dekoracyjną. Klasyfikacja i charakterystyka kapitałek: 1. Kapitałki ksiąg basenu Morza Śródziemnego i orientalne
1.1. kapitałka koptyjska
1.2. kapitałka etiopska
1.3. kapitałka islamska
1.4. kapitałka bizantyńska • kapitałka „alla greca”/grecka • kapitałka armeńskia • kapitałka syryjska 2. Kapitałki ksiąg świata zachodniego
2.1. kapitałka karolińska
2.2. kapitałka romańska
2.3. kapitałka gotycka
2.4. kapitałka nowożytna
• kapitałka „niemiecka” • kapitałka „francuska” 2.5. kapitałka belle epoque 2.6. kapitałka współczesna
Autor: Małgorzata Pronobis-Gajdzis
