Marmoryzowane oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Zobacz też) |
(→Grafika) |
||
| Linia 51: | Linia 51: | ||
Plik:Marmoryzacja opraw 1.jpg | Wzór korzeniowy na oprawie z ok. 1800 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner | Plik:Marmoryzacja opraw 1.jpg | Wzór korzeniowy na oprawie z ok. 1800 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| + | File:Korzeniowy.jpg|Wzór korzeniowy, Polska pocz. XIX w.. | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
Wersja z 17:44, 2 wrz 2021
Marmoryzowane oprawy
Termin marmoryzacja dotyczy wyłącznie opraw skórzanych, w odróżnieniu od marmurkowania, czyli zdobienia papierów, zob. papiery dekoracyjne.
Marmoryzacja to jedna z technik zdobienia skórzanych obleczeń książek. Technika ta sięga swoimi początkami wieku XVI i wywodzi się z Niemiec. Początkiem techniki było zdobienie skóry poprzez jej nakrapianie, a następnie technika ewoluowała w kierunku tworzenia na skórze wyszukanego zdobnictwa.
Na genezę marmoryzacji wskazuje się przypadek spowodowany rozlaniem na skórzanej oprawie substancji barwiącej. Inna z hipotez wskazuje na chęć zamaskowania wad skórzanego obleczenia.
Technika ta była najbardziej popularna w XVIII w. Była także łączona z tłoczeniem złotem. W ostatniej ćwierci XVIII w. na popularności zyskało zdobienie opraw poprzez złocone tłoczenie filetą lub radełkiem z motywem prostego łańcuszka wyznaczającego ramy zwierciadła, które zdobiono marmoryzacją. W XIX w. popularność marmoryzacji nie słabła, a oprócz tradycyjnych zaczęto wprowadzać do barwienia nowe wynalazki, m.in. barwniki anilinowe. Można było także nabyć gotowe skóry barwione, bądź marmoryzowane. Schyłek popularności marmoryzacji przypada na początek XX wieku.
W XVIII w., okresie największej popularności tej techniki zdobienia skór, zaczęły powstawać podręczniki opisujące czynności introligatorskie, w tym marmoryzację skór. Oprócz wskazówek dotyczących uzyskiwana określonych wzorów, można w nich znaleźć także informacje dotyczące substancji barwiących. Substancje te dzielą się na barwniki organiczne i substancje reagujące z kolagenem lub garbnikami w skórze, w dawnych podręcznikach określane jako barwniki lub farby (z niem. Lederfarben) i bejce lub wytrawy (z niem. Beizen). Pierwsze z nich zamierzony kolor mają już przed naniesieniem na skórę, w drugim przypadku określony kolor uzyskuje się po naniesieniu na nią w wyniku reakcji chemicznych. W przepisach znaleźć można bardzo dużo substancji używanych do nadawania skórom określonej barwy, do najbardziej rozpowszechnionych należą:
- czerń - siarczan żelaza, czerń octowa,
- brąz - roztwór wodny potażu, wyciąg z zielonych łupin orzecha włoskiego,
- czerwień – wyciąg z brazyliny i w zależności od przepisu z ałunem, octem, roztworem cyny, kwaśnym piwem, wyciąg z drzewa kampeszowego z ałunem, wywar z koszenili i białych galasówek,
- żółcień – szafran w etanolu, kurkuma z octem winnym,
- błękit/zieleń – indygo z kwasem siarkowym, grynszpan z octem winnym.
Do najbardziej popularnych motywów zdobienia należało: nakrapianie, imitacja korzeni i drzewa, stemple, imitacja fal, wzory nieregularne. W podręcznikach znajdują się szczegółowe opisy w jaki sposób i przy pomocy jakich narzędzi uzyskać zamierzoną kompozycję barwną i motyw zdobniczy. Spośród narzędzi wymienia się najczęściej różnego rodzaju pędzle, zajęczą łapkę, kawałek sznurka, gąbkę, szmatki.
Technika marmoryzacji skór spowodowała szereg zniszczeń na skórzanych obleczeniach opraw: spękania w miejscach o ciemnym zabarwieniu, podnoszenie się łusek lica, ubytki. Obecnie, przy pomocy nowoczesnych technik badawczych, podejmuje się badania w zakresie identyfikacji techniki marmoryzacji, diagnostyki zniszczeń, opracowania metodyki ich konserwacji.
Wzór drzewa (korzeni)
(ang. tree calf, tree marbled skin, fr. Papier Racines, niem. Äste Marmor, Wurzelmarmor, Baummarmor, )
Popularny a zarazem wzrór uzyskinawy metodą marmoryzacji okładek, będący wskaźnikiem najwyższych umiejętności. Polegał na silnym nawilżeniu okładek, co powodowało ich wyginanie do wewnątrz, a następnie nanoszeniu potażu (węglan potasu) i koperkwasu (siarczanu żelaza), które spływały do środka łuku tworząc na skórze zamierzony wzór. Najwcześniejszy przykład tego rodzaju zdobienia pochodzi z 1775 r.. Według niektórych autorów początkiem techniki było przypadkowe wygięcie okładek po naniesieniu substancji barwiącej. Następnie technika była doskonalona, a oprawy tak zdobione uzyskiwały 50 % wyższe ceny niż książki oblekane skórą niezdobioną. Techniką tą zdobiono także okładki półskórkowe, przy czym dobierano podobny kolor papieru obleczeniowego, tak że po marmoryzacji zacierała się granica pomiędzy materiałami.
W 1880 r. wymyślono metodę naśladującą efekt drzewa. Metoda polegała na odbijaniu motywu z matryc tuszem, który nie wpływał negatywnie na skórę, w przeciwieństwie do substancji stosowanych w tradycyjnej technice.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Cambridge panel
Papiery nakrapiane
Grafika
Marmoryzacja okładek. Rycina z: H. de Haas, De Boekbinder, Dordrecht, 1806, tabl. VI
il.1. Anglia, 1. poł. XVII w.
il.2. Anglia, 1 poł. XVII w.
il. 3. Samuel Mearne, Anglia 2 poł. XVII w.Obrazek 3
il. 4. Antoni Michał Padeloup, Francja, poł. XVIII w.
il. 5. Johannes Stofvoet, Holandia/Haga, 1 pol XVIII
il. 6. Johannes Stofvoet, Holandia/Haga, 1 pol XVIII
il. 7. Eliot i Chapman, Anglia, 2 poł. XVIII
il. 8. niezidentyfikowany introligator, Anglia, 2 poł. XVIII w.
il. 9. Europa Zachodnia?, Polska, pocz. XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
il. 10.John Whitaker, Anglia, pocz. XIX w.
il. 11. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w.
il. 12. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w.
il. 13. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w.
Wzór korzeniowy na oprawie z ok. 1800 r., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
File:Korzeniowy.jpg|Wzór korzeniowy, Polska pocz. XIX w..
Przypisy
- Dahl S., Dzieje książki, Warszawa-Wrocław-Kraków 1965.
- Goddijn P., van Leeuwen I., Schade door leermarmerverven. [w:] Restaurator, nr 23, 1993, s. 58 – 64.
- Middleton B.C., A History of English Craft Bookbinding Technique, London 1978.
- Okrągła D., Skórzane oprawy marmurkowe. Wpływ technologii na stan zachowania. [w:] ochrona zbiorów, z. nr 06, Warszawa 2016, s. 3 – 39.
- Pollard G., Potter E., Early bookbinding manuals, Oxford 1984.
- Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2018)
- Zaehnsdorf J., The Art. of Bookbinding, Londyn 1890.
- Zeidler J.G., Buchbinder Philosophie oder Einleitung in die Buchbinderkunst. Mit sonderbahren Anmerckungen zweyer wohlerfahrener Buchbinder und zugehörigen Kupffern. Halle 1708.
- Tomaszewski J., Dudek K., Ręcznie zdobione papiery introligatorskie, Kraków 2002, s. 23, 35.
- Krause S., Rinck J., Buntpapier – ein Bestimmungsbuch, Stuttgart 2016, s. 40-43.
Autor: M.P.B.
