Marmoryzowane oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
|||
| Linia 49: | Linia 49: | ||
File:12 John Whitaker pocz XIX w..jpg|il. 10.John Whitaker, Anglia, pocz. XIX w. | File:12 John Whitaker pocz XIX w..jpg|il. 10.John Whitaker, Anglia, pocz. XIX w. | ||
File:12 Francois Mairet 1 pocz XIX.jpg|il. 11. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | File:12 Francois Mairet 1 pocz XIX.jpg|il. 11. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | ||
| + | File: Nakrapianie okładek.JPG|Nakrapianie okładek. Rycina z: H. de Haas, De Boekbinder, Dordrecht, 1806, tabl. VI | ||
File:12 mairet2.jpg|il. 12. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | File:12 mairet2.jpg|il. 12. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | ||
File:12 mairet 3.gif|il. 13. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | File:12 mairet 3.gif|il. 13. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w. | ||
Wersja z 17:40, 2 wrz 2021
Marmoryzowane oprawy
Termin marmoryzacja dotyczy wyłącznie opraw skórzanych, w odróżnieniu od marmurkowania, czyli zdobienia papierów, zob. papiery dekoracyjne.
Marmoryzacja to jedna z technik zdobienia skórzanych obleczeń książek. Technika ta sięga swoimi początkami wieku XVI i wywodzi się z Niemiec. Początkiem techniki było zdobienie skóry poprzez jej nakrapianie, a następnie technika ewoluowała w kierunku tworzenia na skórze wyszukanego zdobnictwa.
Na genezę marmoryzacji wskazuje się przypadek spowodowany rozlaniem na skórzanej oprawie substancji barwiącej. Inna z hipotez wskazuje na chęć zamaskowania wad skórzanego obleczenia.
Technika ta była najbardziej popularna w XVIII w. Była także łączona z tłoczeniem złotem. W ostatniej ćwierci XVIII w. na popularności zyskało zdobienie opraw poprzez złocone tłoczenie filetą lub radełkiem z motywem prostego łańcuszka wyznaczającego ramy zwierciadła, które zdobiono marmoryzacją. W XIX w. popularność marmoryzacji nie słabła, a oprócz tradycyjnych zaczęto wprowadzać do barwienia nowe wynalazki, m.in. barwniki anilinowe. Można było także nabyć gotowe skóry barwione, bądź marmoryzowane. Schyłek popularności marmoryzacji przypada na początek XX wieku.
W XVIII w., okresie największej popularności tej techniki zdobienia skór, zaczęły powstawać podręczniki opisujące czynności introligatorskie, w tym marmoryzację skór. Oprócz wskazówek dotyczących uzyskiwana określonych wzorów, można w nich znaleźć także informacje dotyczące substancji barwiących. Substancje te dzielą się na barwniki organiczne i substancje reagujące z kolagenem lub garbnikami w skórze, w dawnych podręcznikach określane jako barwniki lub farby (z niem. Lederfarben) i bejce lub wytrawy (z niem. Beizen). Pierwsze z nich zamierzony kolor mają już przed naniesieniem na skórę, w drugim przypadku określony kolor uzyskuje się po naniesieniu na nią w wyniku reakcji chemicznych. W przepisach znaleźć można bardzo dużo substancji używanych do nadawania skórom określonej barwy, do najbardziej rozpowszechnionych należą:
- czerń - siarczan żelaza, czerń octowa,
- brąz - roztwór wodny potażu, wyciąg z zielonych łupin orzecha włoskiego,
- czerwień – wyciąg z brazyliny i w zależności od przepisu z ałunem, octem, roztworem cyny, kwaśnym piwem, wyciąg z drzewa kampeszowego z ałunem, wywar z koszenili i białych galasówek,
- żółcień – szafran w etanolu, kurkuma z octem winnym,
- błękit/zieleń – indygo z kwasem siarkowym, grynszpan z octem winnym.
Do najbardziej popularnych motywów zdobienia należało: nakrapianie, imitacja korzeni i drzewa, stemple, imitacja fal, wzory nieregularne. W podręcznikach znajdują się szczegółowe opisy w jaki sposób i przy pomocy jakich narzędzi uzyskać zamierzoną kompozycję barwną i motyw zdobniczy. Spośród narzędzi wymienia się najczęściej różnego rodzaju pędzle, zajęczą łapkę, kawałek sznurka, gąbkę, szmatki.
Technika marmoryzacji skór spowodowała szereg zniszczeń na skórzanych obleczeniach opraw: spękania w miejscach o ciemnym zabarwieniu, podnoszenie się łusek lica, ubytki. Obecnie, przy pomocy nowoczesnych technik badawczych, podejmuje się badania w zakresie identyfikacji techniki marmoryzacji, diagnostyki zniszczeń, opracowania metodyki ich konserwacji.
Wzór drzewa (korzeni)
(ang. tree calf, tree marbled skin, fr. Papier Racines, niem. Äste Marmor, Wurzelmarmor, Baummarmor, )
Popularny a zarazem wzrór uzyskinawy metodą marmoryzacji okładek, będący wskaźnikiem najwyższych umiejętności. Polegał na silnym nawilżeniu okładek, co powodowało ich wyginanie do wewnątrz, a następnie nanoszeniu potażu (węglan potasu) i koperkwasu (siarczanu żelaza), które spływały do środka łuku tworząc na skórze zamierzony wzór. Najwcześniejszy przykład tego rodzaju zdobienia pochodzi z 1775 r.. Według niektórych autorów początkiem techniki było przypadkowe wygięcie okładek po naniesieniu substancji barwiącej. Następnie technika była doskonalona, a oprawy tak zdobione uzyskiwały 50 % wyższe ceny niż książki oblekane skórą niezdobioną. Techniką tą zdobiono także okładki półskórkowe, przy czym dobierano podobny kolor papieru obleczeniowego, tak że po marmoryzacji zacierała się granica pomiędzy materiałami.
W 1880 r. wymyślono metodę naśladującą efekt drzewa. Metoda polegała na odbijaniu motywu z matryc tuszem, który nie wpływał negatywnie na skórę, w przeciwieństwie do substancji stosowanych w tradycyjnej technice.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Marmurek korzeniowy
Cambridge panel
Papiery nakrapiane
Grafika
il.1. Anglia, 1. poł. XVII w.
il.2. Anglia, 1 poł. XVII w.
il. 3. Samuel Mearne, Anglia 2 poł. XVII w.Obrazek 3
il. 4. Antoni Michał Padeloup, Francja, poł. XVIII w.
il. 5. Johannes Stofvoet, Holandia/Haga, 1 pol XVIII
il. 6. Johannes Stofvoet, Holandia/Haga, 1 pol XVIII
il. 7. Eliot i Chapman, Anglia, 2 poł. XVIII
il. 8. niezidentyfikowany introligator, Anglia, 2 poł. XVIII w.
il. 9. Europa Zachodnia?, Polska, pocz. XIX w., Biblioteka Polska w Paryżu, fot. A. Wagner
il. 10.John Whitaker, Anglia, pocz. XIX w.
il. 11. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w.
Nakrapianie okładek. Rycina z: H. de Haas, De Boekbinder, Dordrecht, 1806, tabl. VI
il. 12. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w.
il. 13. Francois Mairet, Francja, pocz. XIX w.
Przypisy
- Dahl S., Dzieje książki, Warszawa-Wrocław-Kraków 1965.
- Goddijn P., van Leeuwen I., Schade door leermarmerverven. [w:] Restaurator, nr 23, 1993, s. 58 – 64.
- Middleton B.C., A History of English Craft Bookbinding Technique, London 1978.
- Okrągła D., Skórzane oprawy marmurkowe. Wpływ technologii na stan zachowania. [w:] ochrona zbiorów, z. nr 06, Warszawa 2016, s. 3 – 39.
- Pollard G., Potter E., Early bookbinding manuals, Oxford 1984.
- Roberts M.T., Etherington D., A Dictionary of Descriptive Terminology, http://cool.conservation-us.org/don/ (data dostępu 11.07.2018)
- Zaehnsdorf J., The Art. of Bookbinding, Londyn 1890.
- Zeidler J.G., Buchbinder Philosophie oder Einleitung in die Buchbinderkunst. Mit sonderbahren Anmerckungen zweyer wohlerfahrener Buchbinder und zugehörigen Kupffern. Halle 1708.
- Tomaszewski J., Dudek K., Ręcznie zdobione papiery introligatorskie, Kraków 2002, s. 23, 35.
- Krause S., Rinck J., Buntpapier – ein Bestimmungsbuch, Stuttgart 2016, s. 40-43.
Autor: M.P.B.
