Kapitałka: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 16:22, 8 mar 2018

Kapitałka, (dawniej zwana dzierganką) to element kodeksów znajdujący się na górze i dole grzbietu i pełniący funkcję strukturalną i/lub dekoracyjną. Kapitałka jest zazwyczaj równa wysokości oprawie, ale niekiedy wystaje ponad nią, jak i znajduje się poniżej jej. Kapitałki znajdujące się w najwcześniejszych kodeksach były elementem broszurowania, czyli końcowym zwięzem, wokół którego zawijała się nić przechodząc z jednej składki do kolejnej. Materiałem używanym na te kapitałkowe zwięzy była zazwyczaj skóra garbowana lub wyprawy glinowej. Kapitałki w okresie późnego średniowiecza były najczęściej doszywane poprzez zadzierzgnięcie o plątnik każdej składki. By uchronić krawędzie bloku przez rozrywaniem przez nić stosowano podkładkę z paska pergaminu lub rzadziej skóry, a obszyty rdzeń był, podobnie jak zwięzy, przewleczony przez otwory w okładzinach. W tym okresie występowały także kapitałki z uchem, kapitałki tworzone na tzw. bazie, zaplatane z rzemieni lub szyte na niej. Od XVI w. kapitałki zaczęły tracić swoją funkcję konstrukcyjną, zaczęły nosić funkcję wyłącznie dekoracyjną. Najczęściej stosowano kapitałki doklejane, przy czym początek ich występowania określa się na koniec XV wieku (Niemcy). Kapitałka doklejana składała się z sznurkowego, pergaminowego lub skórzanego rdzenia owiniętego tkaniną lub pergaminem (tzw. podkładka kapitałki). Tak przygotowaną bazę doklejano do bloku, przy czym podkładka zazwyczaj wystawała poza blok i była doklejona do wewnętrznej strony okładzin. Na tak wykonanej bazie wykonywano ozdobne szycie. Angielski termin określający kapitałkę - „endband” opracował w 1967 r. Christopher Clarkson, oznacza on dokładnie „zwięz końcowy”. Clarkson zaznaczył, że kapitałki te będąc elementem broszurowania, służyły jednocześnie do montażu okładzin. Termin „endband” z czasem został poszerzony i zaczęto go stosować do określania wszystkich rodzajów poziomych pasków na końcach grzbietów, mogących pełnić funkcję zarówno strukturalną jak i dekoracyjną. Klasyfikacja i charakterystyka kapitałek: 1. Kapitałki ksiąg basenu Morza Śródziemnego i orientalne

      1.1. kapitałka koptyjska

Śródtytuł

Kapitałka koptyjska należy do grupy kapitałek ksiąg basenu Morza Śródziemnego i orientalnych. Wśród nielicznych zachowanych kodeksów koptyjskich nie jest znany żaden posiadający całą kapitałkę. W opisach wczesnych wieloskładkowych kodeksów koptyjskich pochodzących z okresu od powstania chrześcijańskich koptyjskich społeczności, jako części Imperium Bizantyjskiego około II w. n. e. aż do podboju arabskiego w połowie VII wieku wspomina się (J.A.Szirmai) jedynie o zachowanych śladach wraz z resztkami kolorowych nici po szyciu nieokreślonych kapitałek. Podobnie nie zachowały się kapitałki w późnych kodeksach koptyjskich pochodzących z okresu represji arabskich wobec Koptów w VII ‒ XI w. Przeprowadzona analiza pozostałości po kapitałkach pozwoliła stwierdzić (Szirmai), że najpowszechniejszym sposobem ich wykonywania był ścieg łańcuszkowy (link stitch) z łańcuszkiem pojedynczym lub podwójnym, którego szycie przedłużone było nieznacznie na krawędzi obu okładzin (rys. 1). Odmianą tej kapitałki mogą być kapitałki zidentyfikowane w kodeksach z Hamuli (Petersen). Modyfikacja w pierwszym przypadku polega na szyciu wykonanym na zabezpieczonym wcześniej tkaniną grzbiecie, w drugim na wprowadzeniu sznurkowego rdzenia składającego się z jednego lub dwóch sznurków (rys. 2).Tak przygotowane bazy kapitałek obszywano barwnymi nićmi. Ustalono (T.Petersen),że kapitałki koptyjskie często były czerwone i zielone. Odnotowano także (Petersen) duże podobieństwo pomiędzy kapitałką koptyjską a etiopską, islamską i jedną z odmian kapitałki bizantyjskiej. Lorem ipsum dolor sit amet rękopis, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Excepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit anim id est laborum.

Śródtytuł

Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua. Ut enim ad minim veniam, quis nostrud exercitation ullamco laboris nisi ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis aute irure dolor in reprehenderit in voluptate velit esse cillum dolore eu fugiat nulla pariatur. Excepteur sint occaecat cupidatat non proident, sunt in culpa qui officia deserunt mollit anim id est laborum.

Lista

• Punkt 1
• Punkt 2
  • Punkt 2.1
  • Punkt 2.2
• Punkt 2

Hasła obce

1. Test site (eng.)
2. Site d'essai (fr.)
3. Testgelände (de.)
4. Sito di prova (it.)

Grafika

• 

  Rys. 1. Schemat szycia kapitałki koptyjskiej; [a] z pojedynczym łańcuszkiem, [b] z podwójnym łańcuszkiem (rys. Szirmai)

• 

  Rys. 2. Dwa typy kapitałek na kodeksach Hamuli; [a] kapitałka z podwójnym łańcuszkiem zamocowana w okładzinach i zadzierzgnięta przez zabe

• 1.2. kapitałka etiopska
• 1.3. kapitałka islamska
• Nietypowe odmiany kapitałek islamskich
• Inną odmianą jest wykonanie obwiązania kapitałki jedną z jej nici szycia konstrukcyjnego już po obszyciu dekoracyjnym, co być może stosowano w celu uchronienia jej przed zsuwaniem się z zadzierzgnięć (fot. 12).
• 1.4. kapitałka bizantyńska
• 2. Kapitałki ksiąg świata zachodniego
• 2.1. kapitałka karolińska
• 2.2. kapitałka romańska
• 2.3. kapitałka gotycka
• 2.4. kapitałka nowożytna
• 2.5. kapitałka belle epoque
• 2.6. kapitałka współczesna
• ==Kapitałki ksiąg basenu Morza Śródziemnego i orientalne==
• ===1.1. kapitałka koptyjska===
• ===1.2. kapitałka etiopska===
• ===1.3. kapitałka islamska===
• ===1.4. kapitałka bizantyńska===
• ====kapitałka „alla greca”/grecka====
• ====kapitałka armeńska====
• ====kapitałka syryjska====
• =Kapitałki ksiąg świata zachodniego==
• ===2.1. kapitałka karolińska===
• ===2.2. kapitałka romańska===
• ===2.3. kapitałka gotycka===
• ===2.4. kapitałka nowożytna===
• ====kapitałka „niemiecka”====
• ====kapitałka „francuska”====
• ===2.5. kapitałka belle epoque===
• ===2.6. kapitałka współczesna===
• ===Lista===
• * Punkt 1
• * Punkt 2
• ** Punkt 2.1
• ** Punkt 2.2
• * Punkt 2
• ==Grafika==
• 

  Obrazek 1

• 

  Obrazek 2

• 

  Obrazek 3

• 

  Obrazek 4

Przypisy

1. Przypis 1
2. Przypis 2

Autor: P.M.

Autor: Małgorzata Pronobis-Gajdzis