Papiery reliefowe metaliczne: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 19:21, 15 lut 2019

Nazwy w innych językach

ang. gold-embossed paper, ang. brocade paper, ang. Dutch gilt, niem. geprägtes Brokatpapier, niem. Brokatpapier, nim. Augsburger Papier, wł. carta dorata e goffrata, fr. papier doré gaufré

Inne nazwy

papiery brokatowe, papiery augsburdzkie

Historia

Wynalezienie papierów reliefowych metalicznych przypisuje się Abrahamowi Meiselowi, który ok. 1690 r. użył miedzianej matrycy i prasy graficznej do tłoczenia i zdobienia folią metalową papieru. Meisel stosował „technikę puzzli”, posiadał aż pięć zestawów wymiennych motywów dekoracyjnych, których używał do jednej matrycy pokrytej wzorem liści akantu. Augsbug był głównym ośrodkiem produkcji tego rodzaju papierów dekoracyjnych. Na pocz. XVIII w. działali tam Mathias Frölich i Georg Christoph Stoy (il. 1, 2), który przejął po Frölichu oficynę. Inny augsburdzki wytwórca papierów reliefowych metalicznych to Johann Michael Schwibecher (od 1715 r.)Simon Haichele (od 1740 r.). Najbardziej znana praca sygnowana przez Schwibechera przedstawia myśliwych w perskich strojach, dzikie zwierzęta i orientalne ptactwo na tle gęstego listowia. Ok. 1720 r. produkcja papierów reliefowych metalicznych przeniosła się do innych ośrodków, m.in. Fürth i Nordlingen. Wśród pierwszych wytwórców papierów brokatowych w Fürth byli Georg Popp i Johann Köchel. W Strasburgu w 1724 r. przywilej wytwarzania papierów "brokatowych" uzyskał Mathias Blanck (il. 3, 4). Ok. 1730 r. powstały manufaktury w Lipsku i Norymberdze. W Norymberdze działał oficyna Reimund'ów (Johann Michael, Andreas, Paul, Georg Daniel). W oficynie tej chętnie kopiowano i naśladowano kompozycje innych twórców, m.in. Schwibechera sceny polowania, dworskie (il. 5) i inne rodzajowe. Paul Reimund spcjalizował się w produkcji obrazków dewocyjnych. Odznaczały się one bardzo wysoką jakością złocenia, szczególnie na tle innych papierów wykonywanych w tej technice. Od 1749 roku działał w Augsburgu Johann Carl Munck. Wyróżniało go stosowanie rokokowych ornamentów, rzadko występujących w tej technice. Z manufaktury tej pochodzą też papiery przeznaczone do stworzenia pewnego rodzaju elementarza służącego do nauki abecadła oraz cyfr arabskich (il. 6) oraz obrazki dewocyjne, które spośród innych powstających w tym czasie wyróżniały rokokowe ornamenty wplecione w ramki okalające postacie świętych. Papiery Muncka wyróżniały się także formatem i kompozycją dekoracji rozplanowaną celowo jako obleczenia książek. Około 1735 r. papiery reliefowe metaliczne praktycznie wyparły papiery drukowane brązowym werniksem, a technika ich wykonania dotarła także na Wyspy Brytyjskie. Najstarszy znany tam przykład tłoczonego papieru pochodzi z 1763 r. i został wykonany przez Benjamina Moor'a w Londynie. Na Wyspach papiery reliefowe metaliczne znalazły nowe zastosowanie. Nazywany współcześnie ojcem literatury dziecięcej, John Newbery, stosował te papiery w oprawach swoich książek, aby sprawić dzieciom przyjemność(il. 7).

Wymowa ideowa

Papiery reliefowe ze względu na duże możliwości uzyskania rozmaitych efektów, różnicują się ze względu na swoje zastosowanie, tym samym wymowę ideową. Pod tym względem można wyróżnić kilka rodzajów tych papierów:

• papier z dekoracją roślinną i wplecionymi w nią postaciami ludzi i zwierząt (bardzo popularny). Początkowo takie papiery służyły jako imitacja drogich tkanin, a następnie zaczęły być używane jako obwoluty lub obleczenia nut, dramatów, pamfletów, broszurek i książek dla dzieci (il. 3, 5, 7)
• srebrzone na czarnym lub fioletowym tle, służyły one do oprawiania mów pogrzebowych. Czarny symbolizował śmierć i smutek, a srebro był symbolem vanitas – na początku połyskliwe i piękne, po jakimś czasie utleniało się i stawało szare (il. 8, 9).
• druki nazywane Bilderbogen, czyli obrazki z postaciami świętych, a także przedstawienia egzotycznych zwierząt, np. słoni, tygrysów (il. 10, 11). Te drugie powstawały dla dzieci, które chętnie wycinały z nich zwierzęta, dlatego do czasów współczesnych zachowało się bardzo niewiele całych arkuszy.
• charakter utylitarny – służył do nauki alfabetu oraz liczb (il. 6), tego rodzaju papier zazwyczaj umieszczano na specjalnej tabliczce.

Opis techniki

Jako podłoża używano papieru pokrytego białkiem jaja lub skrobią, dzięki którym płatki metalu mogły przyczepić się do podłoża. Początkowo używano białych papierów, następnie popularne stało się zamalowywanie podłoża na zielono. Z czasem tło, na które nanoszono złoty ornament ozdabiano w innej technice, np. klajstrowej, techniką druku lub z użyciem szablonu. Popularnym, często stosowanym rodzajem tła był wzór składający się z sąsiadujących plam pięciu kolorów: oranżu, żółtego, jasnej zieleni, niebieskiego oraz karminowego (il. 2 4). Plamy koloru nie zawsze odpowiadają wzorom reliefowym, ich ułożenie wydaje się przypadkowe. W warsztatach wytwarzających dekoracyjne papiery używane były różne zestawy szablonów do zdobienia tła, a to samo ułożenie kolorów mogło być użyte jako tło różnych reliefowych ornamentów. Przy czym wiele wskazuje na to, że kompozycja kolorystyczna tła jest jest cechą typologiczną danego warsztatu. Miedziane matryce używane do tłoczenia papieru były stosunkowo grube – miały około 6 mm grubości. Wzór wycinano w miedzi tak, jak w drzeworycie, ale jego krawędzie były zaokrąglane, aby pod naciskiem prasy nie przecięły papieru. Matryce byłyróżnej wielkości, ale zazwyczaj ich rozmiar dopasowany był do stosowanych w Europie formatów papieru i wynosił 31 × 40 (cm). Z powodu wysokich kosztów produkcji płyty miedziorytniczej, wypracowano tzw.„technikę puzzli”. Technika ta polegała na wytworzeniu matrycy z powtarzalnym wzorem, np. liści akantu i wycięciu w niej okrągłych, owalnych lub prostokątnych wnęk, w które można było wkładać wymienne elementy z różnymi wzorami, np. zwierząt, ptaków, amorków lub kwiatów. Oszczędność środków w wyniku użycia tej techniki wynosiła około 400% (il. 12). Zagruntowany i podkolorowany papier był nawilżany, a na jego powierzchni kładziono cienkie płatki metalu, zazwyczaj miedzi lub cyny, rzadziej srebra, prawie nigdy złota. Płatki metalowe były niewielkie, zazwyczaj miały wymiar 8 × 10 cm, rzadziej 12,5 × 15 cm. Miedziana matryca przed wykonaniem tłoczenia była lekko podgrzewana. Prasa sztycharska pozwalała uzyskać bardzo równomierny i silny nacisk, dzięki któremu powstawało tłoczenie. W miejscu nacisku wyciętego w matrycy wzoru płatek metalu przywierał do podłoża. Po wyjęciu papieru z prasy nadmiar metalu, który nie przylegał do podłoża był omiatany pędzlem.

Ciekawostki

Papiery reliefowe metaliczne często są mylone z papierami drukowanymi farbami na bazie werniksu zawierającymi sproszkowany metal. Oba rodzaje papierów są bardzo podobne zarówno pod względem wyglądu techniki, jak i motywów dekoracyjnych. Tym, co je odróżnia jest technika wykonania, w tym sposób opracowania powierzchni. Papiery drukowane odznaczały się gładką powierzchnią, zaś papiery reliefowe metaliczne ozdabiane były metalowymi foliami, a ich powierzchnia była tłoczona.

Grafika

• 

  il. 1. Papier dekoracyjny sygnowany: C. STOY ze zbiorów Biblioteki w Tuluzie.

• 

  il. 2. Papier dekoracyjny sygnowany C. STOY ze zbiorów Biblioteki w Tuluzie.

• 

  il. 3. Metaliczny wzór na białym tle opracowany przez Mathiasa Blancka

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

Przypisy

1. Cloonan M. V. Early bindings in Paper a Brief History of Hand-Made Paper-Covered Books with Multilingual Glossary, 1990.
2. Cloonan M. V., European Paper-Covered Books from the Fifteenth through the Eighteenth Centuries, Iowa, 1987.
3. Decorative Endpapers, “The Victoria and Albert Color Books”, Nowy Jork, 1986.
4. Dossie R., Memoirs of Agriculture, and Other Economical Art, Londyn, 1767.
5. Foot M. M., A History of Bookbinding as a Mirror of Society, Londyn, 1998.
6. Hagebrock Mathias, Brokatpapier – „Puzzeln” im Pragedruck. Eine Bislang unbekannte Verfachten Sweise bei der Brokatpapier herstellung um 1700, „Journal für Druckgeschichte”, (2002), Neue Folge 8, nr 2.
7. Haemmerle A. von, Agsburger Buntpapier, „Viertel Jahreshefte zur Kunst Und Geschichte Augsburg 3”, 1937-1938, s. 133 – 179.
8. Haemmerle A. von, Buntpapiere: Herrkomen, Geshichte, Techniken, Beziehungenzur Kunst, Monachium, 1961.
9. Kromp D., Bunt(es) Papier [2018] źródło: https://ilab.org/sites/default/files/catalogs/files/Bunt(es)_Papier_1.pdf [dostęp: 01. 07. 2018 r.]
10. Loring R., Decorated Book Papers, Cambridge, 1973.
11. Macchi Federico, Macchi Livio, Dizionario illustrato della legatura, Milano, 2002.
12. Marks P. J. M., An Anthology of decorated papers: a Sourcebook for designers, Londyn, 2015.
13. Marks P. J. M., Decorated Papers: The Olga Hirsh Collection, Londyn, 2007.
14. Porck H. J., Identification of Brocade Paper, a New Fingerprint Technique, „IPH Congress Book” 12/1998, s. 37 – 39.
15. Sposób farbowania papierów w rozmaitych kolorach, „Piast czyli Pamiętnik Technologiczny”, Warszawa, 1829, t. II.
16. Voorn H., The Dutch Papers in the Collection of the Royal Library in the Hague, „IPH yearbook”, 1986, s. 155 – 160.
17. Windyka T., Papiery wzorzyste. Katalog zbiorów Muzeum Papiernictwa w Dusznikach Zdroju, Duszniki Zdrój, 2002.
18. Windyka T., Przyczynek do dziejów technik zdobienia papierów w: „Rocznik Muzeum Papiernictwa” t. I, 2007, s. 29 – 30.
19. Wolfe R. J., Der vollkommnePapierfärber = The accomplished paper colored: a facsimile reproduction and translation into English of the earliest extant German treatise on paper marbling and decoration together with an introductory discussion of the earliest specialized literature in Germany on the marbling and decoration of paper, New Castle, 2008.
20. Wolfe R. J., Marbled Papers: Its History, Techniques and Patterns, Filadelfia, 1990.
21. Wolfe Ri. J., Three Early French Essays on Paper Marling, Filadelfia, 1987.

Autor: M.P.-G. E.S.