Kapitałka przyklejana: Różnice pomiędzy wersjami

Aktualna wersja na dzień 18:39, 16 lut 2022

Kapitałka przyklejana

(kapitałka doklejana), (ang. stuck-on endband, niem. angeklebtes Kapital, fr. tranchefile cométe/en tissu collé, hol. aangeplakt kapitaal, cz. nalepovaný kapitálek)

Kapitałka, której główny element stanowi podkładka z tkaniny(il. 1), papieru, rzadziej ze skóry lub pergaminu (il. 2), przyklejona do grzbietu bloku. Podkładka może być z ozdobnej tkaniny(il. 3 - 5), barwionego, dekoracyjnego (il. 6), malowanego papieru (il. 7)lub też uzupełniona o rdzeń i dekoracyjne obszycie czy też oplot (il. 8,9). Do kapitałek przyklejanych zalicza się także kapitałki maszynowe (il. 10, 11).

Kapitałki przyklejane są rezultatem skracania czasu pracy introligatora. Wraz ze wzrostem ilości książek i koniecznością skracania czasu ich wykonywania, podejmowano próby uproszczenia i przyspieszenia prac introligatorskich – w tym tworzenia kapitałek. Wyróżnia się wiele wariantów tej kapitałki. Podkładkę najczęściej wykonywano w formie złożonej, w miejscu złożenia zazwyczaj umieszczano rdzeń ze sznurka. Oba te elementy mogły być przedłużone na okładziny i przyklejone do nich (il. 17). Podkładka i rdzeń mogły być także obcięte na równi z szerokością grzbietu (il. 18). Innym rozwiązaniem było docięcie wyłącznie podkładki (il. 19) lub wyłącznie rdzenia (il. 20); przedłużone poza grzbiet bloku elementy, mocowano do okładzin. Na podkładkach wykonywano różnego rodzaju ściegi (il. 1), najczęściej jednak stosowanym był tzw. ścieg renesansowy (il. 2). Dość często spotyka się także obszycie na okrętkę (il. 8,9). Specyficzną metodą było doszycie do podkładki sznurka (il. 15) lub ozdobnych nici (il. 1). Rozwiązanie to stosowano w niemieckich kapitałkach przyklejanych z XV/XVI w. W 1 ćw. XVIII w. upowszechniły się w Europie przyklejane kapitałki z ozdobnych tkanin, początkowo z jedwabiu, później z perkalu, najczęściej o wzorze w paski(il. 3 - 5). Mniej więcej w tym samym czasie pojawiły się też kapitałki papierowe malowane na ogół w paski imitujące obszycie (il. 6, 7). Jako ostatnie powstały kapitałki maszynowe, które zaczęto stosować około połowy XIX w. (il. 10). Dziś są one wytwarzane w formie długich taśm (il. 11) i stanowią najczęściej spotykany rodzaj kapitałek w książkach produkowanych masowo. Wytwarza się je w dwóch wariantach: jako taśmę pogrubioną i obszytą z jednej strony lub jako taśmę podwójną, o podwójnej szerokości, obszytą z obu stron, którą należy przed zastosowaniem rozciąć na dwa użytki.

Rodzaje kapitałek przyklejanych

• tkaninowa (ang. woven stuck-on endband) ‒ kapitałka wykonana z paska ozdobnej tkaniny, zwykle złożonego tak aby po przyklejeniu do grzbietu bloku, złożenie wystawało nieco nad grzbiet. Może być niekiedy uzupełniona o rdzeń, najczęściej sznurkowy lub z cienkiego paska tektury. (il. 1, 3, 4, 5, 12),
• papierowa (ang. paper stuck-on endband) - kapitałka wykonana z paska papieru,złożonego i przyklejonego do grzbietu bloku, tak by miejsce złożenia wystawało nieznacznie nad grzbiet. Na kapitałki stosowano papiery barwione w masie, dekoracyjne (il. 6) lub najczęściej malowane we wzór przypominający obszycia kapitałek. (il. 7)
• skórzana (niem. Lederkapital) - wykonana z paska cienko zszarfowanej skóry, złożonego i owijającego rdzeń ze sznurka, o okrągłym zgrubieniu, które po naklejeniu wystaje ponad grzbiet
• pergaminowa - wykonana z paska pergaminu złożonego i sklejonego, może mieć rdzeń z rzemienia lub kartonu; kapitałka pergaminowa jest płaska, może być ozdobiona złoceniem
• z obszyciem (ang. worked stuck-on endband) - kapitałka składająca się z podkładki, rdzenia i obszycia. Obszycie jest najczęściej wykonane tzw. ściegiem renesansowym (il. 1, 2, 13), ale może też być uproszczone i wykonane niedbale, np. na okrętkę (il. 8, 9, 14).
• z doszyciem (ang. whipped-cord secondary sewing) - kapitałka składająca się z podkładki z tkaniny i doszytym ozdobnym elementem (ozdobny sznurek, nici). Element ten wraz z nicią mocującą stanowią rodzaj dekoracyjnego obszycia. (il. 1, 15)
• maszynowa (fabryczna) (ang. machine-made stuck-on endband, niem. maschinell Kapital, Kapitalband) - kapitałka doklejana z wykonanej maszynowo taśmy z ozdobną krawędzią imitującą kapitałkę szytą. (il. 10, 11, 16)

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Kapitałka
Kapitałkowanie

Grafika

• 

  il. 1. Przykłady różnego rodzaju kapitałek doklejanych. (fot. M. P.-G.)

• 

  il. 2. Kapitałka doklejana z obszyciem renesansowym w dwóch kolorach, wykonana na podkładce z wtórnie wykorzystanego paska pergaminu. (Szirmai J. A., 1999, s. 216)

• 

  il. 3. Zdemontowana kapitałka doklejana z tkaniny w paski przypominające kapitałkę szytą, XX w.

• 

  il. 4. Kapitałka doklejana z tkaniny w paski, XIX w.

• 

  il. 5. Kapitałka doklejana z tkaniny w paski, XIX w. (fot. M. P.-G.)

• 

  il. 6. Resztki kapitałki doklejanej z niebieskiego papieru marmurkowego, XIX w.

• 

  il. 7. Kapitałka doklejana z papieru malowanego w paski przypominające obszycie renesansowe, XIX w.

• 

  il. 8. Podkładka z rdzeniem i obszyciem na okrętkę przed doklejeniem do grzbietu książki.

• 

  il. 9. Kapitałka doklejana z obszyciem na okrętkę.

• 

  il. 10 Kapitałka doklejana maszynowa, XIX w.

• 

  il. 11. Współczesne kapitałki maszynowe.

• 

  il. 12. Kapitałka doklejana tkaninowa, schemat. (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 13. Kapitałka doklejana z obszyciem renesansowym, schemat. (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 14. Kapitałka doklejana z obszyciem na okrętkę, schemat. (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 15. Kapitałka doklejana z doszyciem, schemat. (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 16. Kapitałka doklejana maszynowa, schemat. (rys. M. Dorębska)

• 

  il. 17. Kapitałka doklejana, rdzeń i podkładka przedłużone poza grzbiet bloku, schemat. (rys. K. Komsta-Sławińska)

• 

  il. 18. Kapitałka doklejana, rdzeń i podkładka obcięte na równi z blokiem, schemat. (rys. K. Komsta-Sławińska)

• 

  il. 19. Kapitałka doklejana, rdzeń Przedłużony poza blok, podkładka obcięta na równi z blokiem, schemat. (rys. K. Komsta-Sławińska)

• 

  il. 20. Kapitałka doklejana, rdzeń obcięty na równi z blokiem, podkładka przedłużona poza grzbiet bloku, schemat. (rys. K. Komsta-Sławińska)

Przypisy

1. Cermanova T., Kapitalek, dulezity prvek knizni vazby a jeho funkce, praca licencjacka, Univerzita Pardubice, Pardubice 2008.
2. Dorębska Magdalena, Praca magisterska teoretyczno-badawcza: Kapitałka-historia, rodzaje, terminologia, (promotor: M. Pronobis-Gajdzis), UMk, Toruń 2018.
3. Kneep en Binding een terminologie voor de beschrijving van de constructies can oude boekbanden, pod red. Gnirrep W. K., Gumbert J. P., Szirmai J. A., Haga 1992.
4. Middleton Bernard C., A History of English Craft Bookbinding Technique, Londyn 1996.
5. Petersen Heinz, Bucheinbände, 2 wyd., 1991.
6. Szirmai John A., The Archeology of medieval bookbinding, Hants 1999.
7. https://de.wikipedia.org/wiki/Kapitalband [dostęp: 20 maja 2017].
8. Language of Bindings. http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3709 [dostęp: 7 maja 2017].
9. Language of Bindings. http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3141 [dostęp: 7 maja 2017].
10. Language of Bindings. http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/3295 [dostęp: 10 maja 2017]
11. https://luna.folger.edu/luna/servlet/detail/BINDINGS~1~1~15849~104336:Headband,-BX5145-A4-1791-cage- [dostęp: 10 marca 2018].
12. http://ritaudina.com/wp-content/uploads/2017/04/restauracion-cabezadas-encuadernacion.jpg [dostęp: 10 marca 2018].
13. Language of Bindings. http://www.ligatus.org.uk/lob/concept/2540 [dostęp: 8 grudnia 2017].
14. https://guildofbookworkers.org/sites/guildofbookworkers.org/files/newsletter/gbw224.pdf [dostęp: 10 marca 2018].
15. https://guildofbookworkers.org/sites/guildofbookworkers.org/files/newsletter/gbw224.pdf [dostęp: 10 marca 2018].
16. http://www.library.ucla.edu/blog/preservation/2018/03/08/syriac-materials-at-the-ucla-libraryunderstanding-the-evidence [dostęp: 19 maja 2018].
17. https://jdrtechnik.pl/kapitalki_introligatorskie [dostęp: 20 maja 2018]. 98:918875

Autor: M.P.B., E.P.