Grolierowskie oprawy: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 21:12, 16 wrz 2021

Grolierowskie oprawy

Określenie opraw wykonanych w różnych stylach dekoracji przez introligatorów włoskich i francuskich dla jednego z najwybitniejszych bibliofilów francuskich ery nowożytnej, Jeana Groliera (*1479 †1565). Jako wykształcony w Italii miłośnik antyku i humanizmu, wykorzystywał pozycję generalnego skarbnika ks. Mediolanu podczas okupacji francuskiej, by w latach 1509-1512 i 1515-1521 zgromadzić bogatą kolekcję drukarskich humaniorów. Dzieła te sprowadzał bezpośrednio z oficyn i księgarni włoskich (m.in. z Wenecji), a następnie oddawał do oprawy mediolańskim introligatorom. Po powrocie do Paryża, już jako jeden z najzamożniejszych urzędników królewskich, pomnażał humanistyczny księgozbiór, doprowadzając go do liczby ok. 3 tys. tomów (z czego do dziś zachowało się ok. 620 tomów; w Polsce 1 tom.: BUMK Toruń). Humanistyczną postawę manifestował zamawianiem dwóch lub więcej egzemplarzy każdego z dzieł, które chętnie pożyczał, zgodnie z dewizą ”IO. GROLIERI ET AMICORVM”, zapisywaną na kartach ksiąg oraz ukazywaną na oprawach. Korzystając wciąż z usług włoskich handlarzy, oddawał księgi introligatorom paryskim, reprezentującym różne orientacje stylowe. Zaowocowało to powstaniem opraw wpisujących się w najświeższe tendencje stylowe w zdobnictwie, przy jednoczesnym najwyższym poziomie wykonawstwa.

Oprawy z okresu mediolańskiego (około 30 tomów) cechuje przejrzysta kompozycja dekoracji: w centrum okładzin medalion imitujący renesansową plakietę (Grolier był także kolekcjonerem dzieł tego rodzaju) oraz złocona ramka z arabeską bądź plecionką. Znana jest też oprawa z centralnym superekslibrisem herbowym bibliofila, ujętym od góry i dołu przez putta z rogami obfitości, w narożach zwierciadła arabeski narożne (angolari) zaś dookoła szeroka, kilkustrefowa rama ornamentalna. W okresie paryskim Grolier zlecał prace różnym, choć w większości anonimowym, introligatorom. Konsekwencją tego jest szereg hipotez atrybucyjnych, sformułowanych głównie w powojennym kilkudziesięcioleciu przez badaczy zachodnioeuropejskich (m.in. G. D. Hobson, H. Nixon, L.-M. Michon, I. Schunke, A. Hobson), z których część została później odrzucona (np. kwestia licznych prac „Introligatora Wstęg [geometrycznych]”, określanego też jako „Warsztat z koniczyną”, którego identyfikowano z Claude de Picques’em, a obecnie z Jeanem Picardem). Pomimo nierozstrzygnięcia problemu autorstwa g. o. z tego okresu, daje się wyodrębnić wśród nich kilka grup stylowych, pokrywających się z paroma paryskimi introligatorami, w niektórych przypadkach działającymi równolegle. Do najwcześniejszych zleceniobiorców Groliera zalicza się Introligatora Lilii (Fleur-de-Lis Binder), którego niewielkie oprawy cechują się relatywnie prostą dekoracją opartą na przenikaniu się form floralnych i geometrycznych wzbogaconych napisami. Najliczniejsze dzieła łączy się z Jeanem Picardem, będącym nie tylko introligatorem, ale i pośrednikiem między Grolierem a weneckim księgarzem Gianfrancesco Torresano. Stworzył on szeroki wachlarz projektów o orientalnych, lecz silnie przetworzonych, źródłach: zgeometryzowane plecionki oraz wstęgi (taśmy), niekiedy o skomplikowanej formie, występują z ornamentami floralnymi oraz napisami widniejącymi w centrum okładzin. U dołu każdej z górnych okładzin wyciskał z tłoków złoconą dewizę bibliofila. Z jego pracownią wiąże się też architektoniczne oprawy o bogatej dekoracji. Na lata 1547-1553 przypadała współpraca Groliera z Introligatorem Łuku Kupidyna (Cupid’s Cow Binder), tworzącego oprawy m.in. o bogatej, maureskowej dekoracji z użyciem mozaiki (mozaikowe oprawy). Prawdopodobnie od 1552 do 1553 r. pracował dla bibliofila introligator króla Henryka II – Gommar Estienne; jego dzieła odznaczają się bogatą kartuszową dekoracją, obejmującą całe okładziny, zaś w sferze struktury woluminów – płaskimi grzbietami bez zaakcentowanych garbów zwięzów. Oprawy z ostatnich lat życia Groliera reprezentują różne style dekoracji, od wyraźnie italianizującego, przez orientalizujący (w typie centre and corners), po à la fanfare (egzemplarz oprawy w tym stylu uważa się za ostatnią – wykonaną między 1558 a 1565 r. na zlecenie lub jako podarunek dla bibliofila).

Działalność kolekcjonerska Groliera, w tym oprawy zamawiane przez niego, wywarły wpływ na środowisko francuskich bibliofilów 2 poł. XVI i pocz. XVII w. (np. Thomas Mahieu oznaczający swe księgi dewizą „TH. MAIOLI ET AMICORVM”, Jacques-Auguste de Thou). Jako wytwory wiodących pracowni introligatorskich Paryża miały też swój udział w rozprzestrzenianiu się w Europie charakterystycznych rozwiązań formalnych w dekoracji opraw (→aldyńsko-grolierowskie oprawy). Były też chętnie naśladowane w zdobnictwie historyzujących opraw XIX-XX w.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Architektoniczne oprawy
Centre and corners
à la fanfare oprawy
Historyzujące oprawy

Grafika

• 

  Oprawa kameowa z księgozbioru Jeana Groliera, Mediolan, ok. 1520 r.

• 

  Oprawa dla Jeana Groliera, Introligator Lilii, Paryż, ok. 1538-40, fot. wg www.reliures.bnf.fr

• 

  Oprawa z księgozbioru Jeana Groliera, Jean Picard, Paryż, prawdopodobnie lata 40. XVI w., BUMK, Toruń, fot. P. Kurek

• 

  Oprawa z dekoracją architektoniczą, wykonana dla Jeana Groliera, Paryż, prawd. Jean Picard, fot. wg Nixon 1965

• 

  Oprawa wykonana dla Jeana Groliera, Jean Picard, Paryż, lata 40. XVI w., fot. wg: Nixon 1965

• 

  Oprawa w typie kartuszowym dla Jeana Groliera, Gommar Estienne, Paryż, ok. 1550-1555, fot. wg www.reliures.bnf.fr

• 

  Oprawa w typie kartuszowym dla Jeana Groliera, Introligator Łuku Kupidyna, Paryż, ok. 1554-55, fot. wg www.reliures.bnf.fr

• 

  Oprawa dla Jeana Groliera, prawdopodobnie Gommar Estienne, Paryż, fot. wg: Nixon 1965

• 

  Oprawa w typie orientalizującym dla Jeana Groliera, introligator paryski, ok. 1559-1565, fot. wg. www.reliures.bnf.fr

• 

  Oprawa à la fanfare dla Jeana Groliera, Paryż, między 1558 a 1565, ONB, Wiedeń, fot. wg Mazal 1990

Przypisy

1. Hobson 1926;
2. Loubier 1926, s. 155-169;
3. Colombo 1952, s. 85-92;
4. Unterkircher 1959, s. …;
5. Nixon 1965;
6. Goldschmidt 1967, t. 1, s. 99-105;
7. EWOK 1971, szp. 836-838;
8. Devaux 1977, s. 55-65;
9. Mazal 1990, kat. 111-121;
10. von Arnim 1992, kat. 36-40, 189;
11. Hobson 1999;
12. Tondel 1993, s. 319-323;
13. Devauchelle 1995, s. 50-56;
14. Macchi F. i L. 2002, s. 216-218;
15. Foot 2010, kat. 22-24, 245-246;
16. Le Bars 2012
17. de Conihout 2013;
18. Strutyńska 2015, s. 437-440.

Autor: A.W.