Secesyjne oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Grafika) |
(→Grafika) |
||
| (Nie pokazano 8 pośrednich wersji utworzonych przez tego samego użytkownika) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
| − | + | (ang. art nouveau bindings, fr. art nouveau reliures, niem. Jugendstil-Einbände) | |
| + | Oprawy powstałe między l. 90. XIX a ok. 1920 r., o dekoracji wpisującej się w prąd stylowy, który w introligatorstwie zrywał ze zdobnictwem historyzującym na rzecz form nowatorskich. Wśród nich wyodrębnia się m.in. linearyzm i płaszczyznowość, płynny i giętki kontur (w późniejszej fazie stylu niekiedy przechodzący geometryzację) oraz dekoracyjność i częste komplikowanie układów kompozycyjnych. | ||
| + | Na gruncie introligatorstwa zjawiska zapowiadające styl secesyjny wystąpiły równolegle we Francji i Anglii w l. 80-pocz. l. 90. XIX w. W okresie tym wybitny rzemieślnik franc. Henri Marius Michel zasłynął doskonałymi technicznie oprawami mozaikowymi m.in. z dekoracją floralną ''parlante'' o płynnych, wijących się formach. Z kolei w 1893 r. reprezentant ang. ruchu ''Arts and Crafts'', Thomas J. Cobden-Sanderson, założył introligatornię Doves Bindery, w której pod jego kierunkiem tworzono oprawy m.in. o linearnej i zornamentalizowanej dekoracji floralnej. Rozwiązania zapoczątkowane w tych pracowniach, wraz z charakterystycznym językiem formalnym art nouveau, jaki na przełomie XIX-XX w. upowszechnił się w praktycznie wszystkich dziedzinach sztuk zdobniczych, znalazły licznych kontynuatorów i naśladowców. Mozaiki z miękko wijących się kwiatów i pnączy o zazwyczaj asymetrycznym układzie ukazywali na swych oprawach Pétrus Ruban i Charles Meunier, zaliczani wraz z Michelem do „introligatorskiego triumwiratu” francuskiej ''Belle Époque''. Oprawy mozaikowe z barwionych i modelowanych skór o kompozycjach obejmujących obie okładziny i grzbiet tworzył reprezentant introligatorskiej ''École de Nancy'' – René Wiener. Do dzieł Cobden-Sandersona nawiązywał zaś Jules Chadel w oprawach o symetrycznej, linearnej dekoracji wzbogaconej drobnymi, „jubilerskimi” detalami. Stricte linearne, zazwyczaj uproszczone, formy wstęgowe o czytelnych odniesieniach do motywów roślinnych otrzymała dekoracja na oprawach projektowanych na przeł. XIX-XX w. przez słynnego architekta belgijskiego, Henry’ego van de Velde. W kon. XIX w. nowy styl rozkwitł w kręgu niemieckim, na co wpływ wywarły m.in. dzieła introligatora i tegumentologa, Paula Kerstena, popularyzowane w tamtejszych czasopismach artystycznych, jak „Deutsche Kunst und Dekoration”. O ile dekoracja niemieckich opraw z ok. 1900 r. cechuje się na ogół płynną linią i upodobaniem do motywów floralnych, o tyle w austriackich oprawach powstałych przed I wojną światową w kręgu Wiener Werkstätte widać już – znamienną dla Secesji Wiedeńskiej – geometryzację i linearyzm. Dzieła te zapowiadały estetykę dojrzałego modernizmu, sytuującego się w opozycji do przeważnie wybujałych dekoracji secesyjnych. | ||
| + | |||
| + | Równocześnie jednak od schyłku XIX w., aż po ok. 1920 r., typowe formy secesyjne zyskały w całej Europie olbrzymią popularność w zdobnictwie wydawniczych opraw. Niejednokrotnie dzieła te cechuje wysoki poziom artystyczny, zawdzięczany m.in. projektom znakomitych artystów (np. Aubrey Beardsley). Liczne wartościowe realizacje w tym zakresie powstały też dla polskich publikacji, np. Quo vadis H. Sienkiewicza (1902, introligator – Karol Wójcik), Duma o hetmanie S. Żeromskiego (1909, proj. Edward Okuń) czy Żywoty świętych pańskich P. Skargi (1911, introligator – Karol Miarka). Walor dekoracyjny ornamentów i motywów figuralnych o secesyjnej stylizacji wyzyskano też w niezliczonych, broszurowych okładkach książek i czasopism z pierwszego kilkunastolecia XX w. | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[Parlante oprawy]] <br> | ||
| + | [[Wydawnicze oprawy]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| − | |||
| − | Plik:Recmanik 1911.jpg | Oprawa | + | Plik:Secesyjne oprawy, Oprawa z dekoracją floralną, Michel, kon. XIX w., fot. wg Devaux 1977.jpg | Oprawa mozaikowa z dekoracją floralną, Henri Marius Michel, kon. XIX w., fot. wg Devaux 1977 |
| − | File:8 Puget.JPG|Oprawa wydawnicza Jan Puget 1901 | + | |
| + | Plik:Secesyjne oprawy, Oprawa ze złoconą dekoracją floralną, T. J. Cobden-Sanderson, 1890, repr. wg Sotheby's 1995.jpg | Oprawa ze złoconą dekoracją floralną, Thomas J. Cobden-Sanderson, 1890, repr. wg Sotheby's 1995 | ||
| + | |||
| + | Plik:Secesyjne oprawy, Oprawa mozaikowa z dekoracją secesyjną, Jules Chadel, ok. 1900, repr. wg Devauchelle 1995.jpg | Oprawa mozaikowa z dekoracją secesyjną, Jules Chadel, ok. 1900, repr. wg Devauchelle 1995 | ||
| + | |||
| + | Plik:Secesyjne oprawy, Oprawa mozaikowa z dekoracją secesyjną, Paul Classens wg proj. Henry'ego van de Velde, 1900, kol. M. Wittocka, repr wg Wittock 2008.jpg | Oprawa mozaikowa z dekoracją secesyjną, Paul Classens wg proj. Henry'ego van de Velde, 1900, kolekcja Michela Wittocka, repr. wg Wittock 2008 | ||
| + | |||
| + | Plik:Secesyjne oprawy, Oprawy mozaikowe z dekoracją secesyjną, Charles Meunier, 1906, kol. M. Wittocka, repr. wg Wittock 2008.jpg | Oprawy mozaikowe z dekoracją secesyjną, Charles Meunier, 1906, kolekcja Michela Wittocka, repr. wg Wittock 2008 | ||
| + | |||
| + | Plik:Secesyjne oprawy, Przykłady opraw o dekoracji secesyjnej autorstwa Paula Kerstnera, 1899 r., fot. wg Deutsche Kunst und Dekoration, 1900, H. 4.jpg | Przykłady opraw o dekoracji secesyjnej autorstwa Paula Kerstnera, 1899 r., fot. wg "Deutsche Kunst und Dekoration", 1900, H. 4. | ||
| + | |||
| + | Plik:Secesyjne oprawy, Oprawa wydawnicza Quo vadis Henryka Sienkiewicza, 1902, introl. Karol Wójcik, repr. wg Łysiak 2004.jpg | Oprawa wydawnicza ''Quo vadis'' Henryka Sienkiewicza, 1902, introligator - Karol Wójcik, repr. wg Łysiak 2004 | ||
| + | |||
| + | Plik: Secesyjne oprawy, Oprawa wydawnicza, Jan Recmanik, 1906, fot. wg Pokorzyńska 2014.jpg | Oprawa wydawnicza z dekoracją w stylu secesyjnym, Jan Recmanik, 1906, repr. wg Pokorzyńska 2014 | ||
| + | |||
| + | Plik:Secesyjne oprawy, Oprawa wydawnicza Dumy o hetmanie Stefana Żeromskiego, 1909, proj. Edward Okuń.jpg | Oprawa wydawnicza ''Dumy o hetmanie'' Stefana Żeromskiego, 1909, proj. Edward Okuń, repr. wg Łysiak 2004 | ||
| + | |||
| + | Plik:Recmanik 1911.jpg | Oprawa mozaikowa z dekoracją secesyjną, Jan Recmanik, 1911, repr. wg Pokorzyńska 2014 | ||
| + | |||
| + | File:8 Puget.JPG|Oprawa wydawnicza, Jan Puget, 1901. | ||
| + | |||
| + | File:Plakieta aplikacja.jpg | Niemiecka oprawa wydawnicza z dekoracją secesyjną, pocz. XX w. | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linia 19: | Linia 45: | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | # | + | # Nixon, Foot 1992, s. 106-111; |
| − | # | + | # Devauchelle 1995, s. 256-291; |
| + | # Jäger 2002, kat. 33, 35 i in.; | ||
| + | # Łysiak 2004, I, s. 89, 98; | ||
| + | # Wittock 2008, s. 102-117, 124-125; | ||
| + | # Mühlinghaus, Ottermann 2009, kat. 89-132; | ||
| + | # Marks 2011, s. 138-140, 143, 154-159; | ||
| + | # Tondel 2019, il. 11, 42 i in.; | ||
| + | # Łakomy-Chłosta 2020, s. 219-243. | ||
---- | ---- | ||
Autor: '''A.W.''' | Autor: '''A.W.''' | ||
Aktualna wersja na dzień 18:56, 28 lip 2022
(ang. art nouveau bindings, fr. art nouveau reliures, niem. Jugendstil-Einbände)
Oprawy powstałe między l. 90. XIX a ok. 1920 r., o dekoracji wpisującej się w prąd stylowy, który w introligatorstwie zrywał ze zdobnictwem historyzującym na rzecz form nowatorskich. Wśród nich wyodrębnia się m.in. linearyzm i płaszczyznowość, płynny i giętki kontur (w późniejszej fazie stylu niekiedy przechodzący geometryzację) oraz dekoracyjność i częste komplikowanie układów kompozycyjnych.
Na gruncie introligatorstwa zjawiska zapowiadające styl secesyjny wystąpiły równolegle we Francji i Anglii w l. 80-pocz. l. 90. XIX w. W okresie tym wybitny rzemieślnik franc. Henri Marius Michel zasłynął doskonałymi technicznie oprawami mozaikowymi m.in. z dekoracją floralną parlante o płynnych, wijących się formach. Z kolei w 1893 r. reprezentant ang. ruchu Arts and Crafts, Thomas J. Cobden-Sanderson, założył introligatornię Doves Bindery, w której pod jego kierunkiem tworzono oprawy m.in. o linearnej i zornamentalizowanej dekoracji floralnej. Rozwiązania zapoczątkowane w tych pracowniach, wraz z charakterystycznym językiem formalnym art nouveau, jaki na przełomie XIX-XX w. upowszechnił się w praktycznie wszystkich dziedzinach sztuk zdobniczych, znalazły licznych kontynuatorów i naśladowców. Mozaiki z miękko wijących się kwiatów i pnączy o zazwyczaj asymetrycznym układzie ukazywali na swych oprawach Pétrus Ruban i Charles Meunier, zaliczani wraz z Michelem do „introligatorskiego triumwiratu” francuskiej Belle Époque. Oprawy mozaikowe z barwionych i modelowanych skór o kompozycjach obejmujących obie okładziny i grzbiet tworzył reprezentant introligatorskiej École de Nancy – René Wiener. Do dzieł Cobden-Sandersona nawiązywał zaś Jules Chadel w oprawach o symetrycznej, linearnej dekoracji wzbogaconej drobnymi, „jubilerskimi” detalami. Stricte linearne, zazwyczaj uproszczone, formy wstęgowe o czytelnych odniesieniach do motywów roślinnych otrzymała dekoracja na oprawach projektowanych na przeł. XIX-XX w. przez słynnego architekta belgijskiego, Henry’ego van de Velde. W kon. XIX w. nowy styl rozkwitł w kręgu niemieckim, na co wpływ wywarły m.in. dzieła introligatora i tegumentologa, Paula Kerstena, popularyzowane w tamtejszych czasopismach artystycznych, jak „Deutsche Kunst und Dekoration”. O ile dekoracja niemieckich opraw z ok. 1900 r. cechuje się na ogół płynną linią i upodobaniem do motywów floralnych, o tyle w austriackich oprawach powstałych przed I wojną światową w kręgu Wiener Werkstätte widać już – znamienną dla Secesji Wiedeńskiej – geometryzację i linearyzm. Dzieła te zapowiadały estetykę dojrzałego modernizmu, sytuującego się w opozycji do przeważnie wybujałych dekoracji secesyjnych.
Równocześnie jednak od schyłku XIX w., aż po ok. 1920 r., typowe formy secesyjne zyskały w całej Europie olbrzymią popularność w zdobnictwie wydawniczych opraw. Niejednokrotnie dzieła te cechuje wysoki poziom artystyczny, zawdzięczany m.in. projektom znakomitych artystów (np. Aubrey Beardsley). Liczne wartościowe realizacje w tym zakresie powstały też dla polskich publikacji, np. Quo vadis H. Sienkiewicza (1902, introligator – Karol Wójcik), Duma o hetmanie S. Żeromskiego (1909, proj. Edward Okuń) czy Żywoty świętych pańskich P. Skargi (1911, introligator – Karol Miarka). Walor dekoracyjny ornamentów i motywów figuralnych o secesyjnej stylizacji wyzyskano też w niezliczonych, broszurowych okładkach książek i czasopism z pierwszego kilkunastolecia XX w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Parlante oprawy
Wydawnicze oprawy
Grafika
Oprawa mozaikowa z dekoracją floralną, Henri Marius Michel, kon. XIX w., fot. wg Devaux 1977
Oprawa ze złoconą dekoracją floralną, Thomas J. Cobden-Sanderson, 1890, repr. wg Sotheby's 1995
Oprawa mozaikowa z dekoracją secesyjną, Jules Chadel, ok. 1900, repr. wg Devauchelle 1995
Oprawa mozaikowa z dekoracją secesyjną, Paul Classens wg proj. Henry'ego van de Velde, 1900, kolekcja Michela Wittocka, repr. wg Wittock 2008
Oprawy mozaikowe z dekoracją secesyjną, Charles Meunier, 1906, kolekcja Michela Wittocka, repr. wg Wittock 2008
Przykłady opraw o dekoracji secesyjnej autorstwa Paula Kerstnera, 1899 r., fot. wg "Deutsche Kunst und Dekoration", 1900, H. 4.
Oprawa wydawnicza Quo vadis Henryka Sienkiewicza, 1902, introligator - Karol Wójcik, repr. wg Łysiak 2004
Oprawa wydawnicza z dekoracją w stylu secesyjnym, Jan Recmanik, 1906, repr. wg Pokorzyńska 2014
Oprawa wydawnicza Dumy o hetmanie Stefana Żeromskiego, 1909, proj. Edward Okuń, repr. wg Łysiak 2004
Oprawa mozaikowa z dekoracją secesyjną, Jan Recmanik, 1911, repr. wg Pokorzyńska 2014
Oprawa wydawnicza, Jan Puget, 1901.
Niemiecka oprawa wydawnicza z dekoracją secesyjną, pocz. XX w.
Przypisy
- Nixon, Foot 1992, s. 106-111;
- Devauchelle 1995, s. 256-291;
- Jäger 2002, kat. 33, 35 i in.;
- Łysiak 2004, I, s. 89, 98;
- Wittock 2008, s. 102-117, 124-125;
- Mühlinghaus, Ottermann 2009, kat. 89-132;
- Marks 2011, s. 138-140, 143, 154-159;
- Tondel 2019, il. 11, 42 i in.;
- Łakomy-Chłosta 2020, s. 219-243.
Autor: A.W.
