Haftowane oprawy: Różnice pomiędzy wersjami
(→Haftowane oprawy) |
m (→Haftowane oprawy: korekta term. ang.) |
||
| (Nie pokazano 4 wersji utworzonych przez 2 użytkowników) | |||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Haftowane oprawy== | ==Haftowane oprawy== | ||
| − | (ang. | + | (ang. embroidered bindings; fr. reliures en broderie; niem. Stickereieinbände) |
| − | Oprawy, których całe obleczenie lub jego fragment (okładziny, grzbiet) składa się z tkaniny ozdobionej w technice haftu, czyli wyszywania za pomocą igły lub szydełka oraz nici i innych elementów (np. koralików, blaszek, kamieni szlachetnych, itp.). H. o. stanowią specyficzną kategorię | + | Oprawy, których całe obleczenie lub jego fragment (okładziny, grzbiet) składa się z tkaniny ozdobionej w technice haftu, czyli wyszywania za pomocą igły lub szydełka oraz nici i innych elementów (np. koralików, blaszek, kamieni szlachetnych, itp.). H. o. stanowią specyficzną kategorię tekstylnych opraw, często też odznaczają się efektownością dekoracji zawdzięczaną bogactwu kompozycji i użytych materiałów. Wg klasyfikacji C. Davenporta h. o. różnicuje się na podstawie ikonografii (dekoracje religijne, symboliczne i heraldyczne oraz ornamentalne, często występujące razem) i techniki wykonania (na płótnie, aksamicie, atłasie). Wg J. Tomaszewskiego należy również wydzielić dekoracje koralikowe oraz z użyciem bortów i galonów. H. o. przeznaczone dla ksiąg liturgicznych wykonywano już we wczesnym średniowieczu; wśród nich wyróżniają się płócienne obleczenia pokryte w całości barwnymi wizerunkami i scenami biblijnymi. Od XIV-XV w. haftem zaczęto również zdobić księgi (zwłaszcza modlitewniki) do użytku elit świeckich. Do rozkwitu tej techniki doszło na zachodzie Europy w XVI w., jednakże szczególną popularność zyskała w Angli (np. oprawy wyszywane przez królową Elżbietę I). Wówczas też do kanonu dekoracji h. o. weszły bogate kompozycje ornamentalne, m.in. z finezyjnie opracowanymi motywami kwiatów, jak również superekslibrisy herbowe i monogramowe. Oprócz ksiąg liturgicznych i modlitewników oprawiano w ten sposób księgi o charakterze świeckim (rękopisy i druki dedykacyjne oraz donacyjne, dyplomy i inne ważne dokumenty). Stosowanie kosztownych tkanin tła (np. atłas), nici z jedwabiu i srebra, pereł oraz rozmaitych blaszek ze szlachetnych kruszców, potęgowało dostojeństwo tak oprawionych woluminów. Jednakże w XVIII w. techniką haftu (urozmaicaną malowaniem i aplikacjami w formie medalionów) zaczęto zdobić też miniaturowe almanachów oprawy. Pod koniec XVIII w. spopularyzowała się technika łączenia skórzanych obramień z haftowanymi zwierciadłami okładzin. Równocześnie rozpowszechniać się zaczął haft krzyżykowy i koralikowy. Ten drugi apogeum popularności osiągnął w XIX w., m.in. na oprawach modlitewników, śpiewników, sztambuchów i pamiętników, jak również futerałów, portfeli, teczek itp. przedmiotów. Oprócz wyspecjalizowanych hafciarek dekoracje tego rodzaju wykonywały amatorki. |
| + | W zdobnictwie introligatorskim XX-XXI w. technika haftu niemal zamarła, niemniej niekiedy tworzone są dzieła nawiązujące do starych formuł (np. haftu krzyżykowego) bądź oryginalnie przekształcające stare wzorce. W Polsce zachowała się niewielka liczba h. o. z XV-XVIII w. (m.in. słynna oprawa haftowana prawdopodobnie przez Annę Jagiellonkę w 1582 r., książki ze zbioru opata Jana Ponętowskiego oraz szereg dzieł z superekslibrisami herbowymi bądź monogramowymi). Znacznie więcej zabytków tego rodzaju pochodzi z XIX-pocz. XX w. | ||
==Zobacz też== | ==Zobacz też== | ||
[[Indeks alfabetyczny ]] <br> | [[Indeks alfabetyczny ]] <br> | ||
| + | [[Aksamitne oprawy]] <br> | ||
| + | [[Almanachów oprawy]] <br> | ||
| + | [[Tekstylne oprawy]] <br> | ||
==Grafika== | ==Grafika== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
| + | Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana godzinek, Hiszpania lub płd Francja, pocz. XIV w., BnF Paris, fot. wg Coron, Lefèvre 1995.jpg | Oprawa haftowana godzinek, Hiszpania lub płd Francja, pocz. XIV w., BnF Paris, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995 | ||
| + | Plik:Haftowane oprawy, Haftowana oprawa z superekslibrisem Mikołaja Radziwiłła czarnego, prawdopodobnie Wilno, po 1552, fot. wg Nikałajew 2009.jpg | Haftowana oprawa z superekslibrisem Mikołaja Radziwiłła "Czarnego", prawdopodobnie Wilno, po 1552, repr. wg: Nikałajew 2009 | ||
File:Modlitewnik Anny Jagielonki.jpg|Haftowana perłami oprawa darowana Akademii Krakowskiej przez królową Annę Jagiellonkę, 1582 | File:Modlitewnik Anny Jagielonki.jpg|Haftowana perłami oprawa darowana Akademii Krakowskiej przez królową Annę Jagiellonkę, 1582 | ||
| − | File:Haftowana koralikami.jpg|Oprawa haftowana koralikami, ok. 1840. | + | Plik:Aksamitne oprawy, Oprawa haftowana na aksamicie, z herbem Ludwika XIII, króla Francji, Francja, pocz. XVII w., BnF Paryż, reliures.bnf.f.jpg | Oprawa haftowana na aksamicie, z herbem Ludwika XIII, króla Francji, Francja, pocz. XVII w., BnF Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr |
| + | Plik:Haftowane oprawy, Oprawa haftowana, Anglia, ok. 1640, Pierpont Morgan Library.jpg | Oprawa haftowana, Anglia, ok. 1640, fot. wg: Pierpont Morgan Library, Nowy Jork | ||
| + | Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana, Francja, ok. 1651, fot. wg Coron, Lefèvre 1995.jpg | Oprawa haftowana, Francja, ok. 1651, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995 | ||
| + | Plik:Haftowane oprawy, Opr. haftowana na jedwabiu z herbem Alfonsa, infanta Portugalii, Paryż, poł. XVII w., BnF, reliures.bnf.fr.jpg | Oprawa haftowana na jedwabiu, z herbem Alfonsa, infanta Portugalii, Paryż, poł. XVII w., fot. wg: BnF, reliures.bnf.fr | ||
| + | Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana z superekslibrisem Marii Klementyny Sobieskiej, Rzym 1731, fot. wg von Arnim 1992.jpg | Oprawa haftowana z superekslibrisem Marii Klementyny Sobieskiej, Rzym 1731, repr. wg: von Arnim 1992 | ||
| + | Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana z monogramem Zofii z Sieniawskich Czartoryskiej, Polska, 1731, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2.jpg | Oprawa haftowana z monogramem Zofii z Sieniawskich Czartoryskiej, Polska, 1731, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2 | ||
| + | Plik:Haftowane oprawy, opr. aksamitna ozdobiona tkanym galonem, prawdopodobnie Berlin, 1795, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2.jpg | Oprawa aksamitna ozdobiona tkanym galonem, prawdopodobnie Berlin, 1795, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2 | ||
| + | Plik:Haftowane oprawy, Haftowana oprawa pudła na kodeks Napoleona, Paryż, 1808, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2.jpg | Haftowana oprawa pudła na kodeks Napoleona, Paryż, 1808, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2 | ||
| + | Plik:Haftowane oprawy, opr. haftowana koralikami, prawdopodobnie Polska, 1837, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2.jpg | Oprawa haftowana koralikami, prawdopodobnie Polska, 1837, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2 | ||
| + | File:Haftowana koralikami.jpg|Oprawa haftowana koralikami, Polska, ok. 1840. | ||
</gallery> | </gallery> | ||
==Przypisy== | ==Przypisy== | ||
| − | + | # Davenport 1899; | |
| − | # | + | # Schreiber 1948, szp. 1380-1381; |
| + | # EWOK 1971, szp. 1700-1701; | ||
| + | # von Arnim 1992, nr kat. 79, 106, 124 i in.; | ||
| + | # Coron, Lefèvre 1995; | ||
| + | # Tomaszewski 2013, t. 1-2. | ||
---- | ---- | ||
| − | Autor: ''' | + | Autor: '''A.W.''' |
Aktualna wersja na dzień 16:10, 3 sty 2022
Spis treści
Haftowane oprawy
(ang. embroidered bindings; fr. reliures en broderie; niem. Stickereieinbände)
Oprawy, których całe obleczenie lub jego fragment (okładziny, grzbiet) składa się z tkaniny ozdobionej w technice haftu, czyli wyszywania za pomocą igły lub szydełka oraz nici i innych elementów (np. koralików, blaszek, kamieni szlachetnych, itp.). H. o. stanowią specyficzną kategorię tekstylnych opraw, często też odznaczają się efektownością dekoracji zawdzięczaną bogactwu kompozycji i użytych materiałów. Wg klasyfikacji C. Davenporta h. o. różnicuje się na podstawie ikonografii (dekoracje religijne, symboliczne i heraldyczne oraz ornamentalne, często występujące razem) i techniki wykonania (na płótnie, aksamicie, atłasie). Wg J. Tomaszewskiego należy również wydzielić dekoracje koralikowe oraz z użyciem bortów i galonów. H. o. przeznaczone dla ksiąg liturgicznych wykonywano już we wczesnym średniowieczu; wśród nich wyróżniają się płócienne obleczenia pokryte w całości barwnymi wizerunkami i scenami biblijnymi. Od XIV-XV w. haftem zaczęto również zdobić księgi (zwłaszcza modlitewniki) do użytku elit świeckich. Do rozkwitu tej techniki doszło na zachodzie Europy w XVI w., jednakże szczególną popularność zyskała w Angli (np. oprawy wyszywane przez królową Elżbietę I). Wówczas też do kanonu dekoracji h. o. weszły bogate kompozycje ornamentalne, m.in. z finezyjnie opracowanymi motywami kwiatów, jak również superekslibrisy herbowe i monogramowe. Oprócz ksiąg liturgicznych i modlitewników oprawiano w ten sposób księgi o charakterze świeckim (rękopisy i druki dedykacyjne oraz donacyjne, dyplomy i inne ważne dokumenty). Stosowanie kosztownych tkanin tła (np. atłas), nici z jedwabiu i srebra, pereł oraz rozmaitych blaszek ze szlachetnych kruszców, potęgowało dostojeństwo tak oprawionych woluminów. Jednakże w XVIII w. techniką haftu (urozmaicaną malowaniem i aplikacjami w formie medalionów) zaczęto zdobić też miniaturowe almanachów oprawy. Pod koniec XVIII w. spopularyzowała się technika łączenia skórzanych obramień z haftowanymi zwierciadłami okładzin. Równocześnie rozpowszechniać się zaczął haft krzyżykowy i koralikowy. Ten drugi apogeum popularności osiągnął w XIX w., m.in. na oprawach modlitewników, śpiewników, sztambuchów i pamiętników, jak również futerałów, portfeli, teczek itp. przedmiotów. Oprócz wyspecjalizowanych hafciarek dekoracje tego rodzaju wykonywały amatorki. W zdobnictwie introligatorskim XX-XXI w. technika haftu niemal zamarła, niemniej niekiedy tworzone są dzieła nawiązujące do starych formuł (np. haftu krzyżykowego) bądź oryginalnie przekształcające stare wzorce. W Polsce zachowała się niewielka liczba h. o. z XV-XVIII w. (m.in. słynna oprawa haftowana prawdopodobnie przez Annę Jagiellonkę w 1582 r., książki ze zbioru opata Jana Ponętowskiego oraz szereg dzieł z superekslibrisami herbowymi bądź monogramowymi). Znacznie więcej zabytków tego rodzaju pochodzi z XIX-pocz. XX w.
Zobacz też
Indeks alfabetyczny
Aksamitne oprawy
Almanachów oprawy
Tekstylne oprawy
Grafika
Oprawa haftowana godzinek, Hiszpania lub płd Francja, pocz. XIV w., BnF Paris, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995
Haftowana oprawa z superekslibrisem Mikołaja Radziwiłła "Czarnego", prawdopodobnie Wilno, po 1552, repr. wg: Nikałajew 2009
Haftowana perłami oprawa darowana Akademii Krakowskiej przez królową Annę Jagiellonkę, 1582
Oprawa haftowana na aksamicie, z herbem Ludwika XIII, króla Francji, Francja, pocz. XVII w., BnF Paryż, fot. wg: reliures.bnf.fr
Oprawa haftowana, Anglia, ok. 1640, fot. wg: Pierpont Morgan Library, Nowy Jork
Oprawa haftowana, Francja, ok. 1651, repr. wg: Coron, Lefèvre 1995
Oprawa haftowana na jedwabiu, z herbem Alfonsa, infanta Portugalii, Paryż, poł. XVII w., fot. wg: BnF, reliures.bnf.fr
Oprawa haftowana z superekslibrisem Marii Klementyny Sobieskiej, Rzym 1731, repr. wg: von Arnim 1992
Oprawa haftowana z monogramem Zofii z Sieniawskich Czartoryskiej, Polska, 1731, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
Oprawa aksamitna ozdobiona tkanym galonem, prawdopodobnie Berlin, 1795, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
Haftowana oprawa pudła na kodeks Napoleona, Paryż, 1808, fot. wg Tomaszewski 2013, t. 2
Oprawa haftowana koralikami, prawdopodobnie Polska, 1837, repr. wg: Tomaszewski 2013, t. 2
Oprawa haftowana koralikami, Polska, ok. 1840.
Przypisy
- Davenport 1899;
- Schreiber 1948, szp. 1380-1381;
- EWOK 1971, szp. 1700-1701;
- von Arnim 1992, nr kat. 79, 106, 124 i in.;
- Coron, Lefèvre 1995;
- Tomaszewski 2013, t. 1-2.
Autor: A.W.
