Łańcuch: Różnice pomiędzy wersjami
| Linia 1: | Linia 1: | ||
==Łańcuch== | ==Łańcuch== | ||
| − | + | (catenata, katenat) (ang. chain, fr. enchain, niem. Ketten, wł. catena) | |
| − | Rodzaj okucia | + | Rodzaj okucia występujący na tzw. księgach łańcuchowych (łac. libri catenati) (il. 1). |
| + | |||
| + | Element pełniący wyłącznie funkcję ochrony kodeksu przed kradzieżą. Najczęściej łańcuchy były montowane pośrodku górnej krawędzi tylnej okładziny, rzadziej przy dolnej krawędzi lub w innych miejscach. Łańcuchy wykonywano ze stopów żelaza. Łańcuch dołączano do kodeksów od XIII do XVII wieku. | ||
==Elementy łańcucha== | ==Elementy łańcucha== | ||
Wersja z 14:47, 30 lip 2020
Spis treści
Łańcuch
(catenata, katenat) (ang. chain, fr. enchain, niem. Ketten, wł. catena) Rodzaj okucia występujący na tzw. księgach łańcuchowych (łac. libri catenati) (il. 1).
Element pełniący wyłącznie funkcję ochrony kodeksu przed kradzieżą. Najczęściej łańcuchy były montowane pośrodku górnej krawędzi tylnej okładziny, rzadziej przy dolnej krawędzi lub w innych miejscach. Łańcuchy wykonywano ze stopów żelaza. Łańcuch dołączano do kodeksów od XIII do XVII wieku.
Elementy łańcucha
- Zacisk mocujący łańcuch do okładki (il. 2, a-h). Wyróżnia się trzy zasadnicze rodzaje oczek:
- Oczko utworzone z zagiętego w kształt litery "U" pręta lub blaszki. Pierwsze ogniowo łańcucha łączy się z oczkiem. (il. 2, a,c,d,i)
- Oczko utworzone z zagiętej w kształt litery "U", w której na kancie wywiercony jest otwór, w którym umocowany jest sworzeń (ang. swivel, niem. Zwischenglied). Pierwsze ogniwo łańcucha łączy się ze sworzniem. (il. 2, b,e)
- Oczko utworzone z zagiętej w kształt litery "U", do której przylutowane jest półogniwo. Pierwsze ogniwo łańcucha łączy się z półogniwem. (il. 2, h)
- Ogniwa łańcucha. Oczka łańcucha mogą być okrągłe, owalne lub 8-kątne.
- Pierścień mocujący. W pierścień wkładano pręt znajdujący się przy półce na książki, montowany na bocznych ściankach pulpitów. (il. 3).
Stosowano również łańcuch do książek przenośnych, który składał się z dwóch oczek przy krawędziach lub powierzchniach okładzin (il. 4), które są połączone ze wspólnym łańcuchem. Taki system zabezpieczania kodeksów miał zastosowanie głównie w Holandii i Fryzji do XVI wieku, ale sporadycznie także później (il. 5)
il. 1. Przykład księgi łańcuchowej, kopia rękopisu XIV w., Biblioteka PAN w Kórniku (wyk. i fot. M. Pronobis-Gajdzis)
il. 2. Elementy łańcucha. (Szirmai J.A., 2017, s. 268)
il. 3. Sposób mocowania łańcucha do pręta pulpitowego. Przykłady form pierścieni mocujących. (Adler G., 2010, s.52)
il. 4. Przykład montażu łańcucha w księdze przenośnej. (Adler G., 2010, s. 52)
il. 5. Przykład specyficznego montażu oczka łańcucha do kodeksu, Antyfonarz rękopis, pocz. XVII w., właść. Mniszki benedyktynki, Żarnowiec. (fot. G. Nehring)
Zobacz też
- książki łańcuchowe
- okucia
Przypisy
- Adler G., Handbuch Buchverschluss und Buchbeschlag, Wiesbaden, 2010,
- Ciesielczyk M., Metalowe zapinki w książkach. Historia i technika, Praca magisterska [promotor: dr H. Rosa], Toruń UMK, 1999, maszynopis.
- Dürrfeld E. B., Mit Haken und Osen. Zur Typenbestimmung von Buchschlieβen des 15. bis 17. [w:] „Restauro”, 1993, nr 6, s. 425 - 429
- Encyklopedia wiedzy o książce [red. A. Birkenmajer, B. Kocowski, J. Trzynadlowski], Wrocław, 1971.
- Kurpik W, Uwagi o niektórych elementach oprawy i ich roli w ochronie książki, Ochrona Zabytków, 1982, Tom 35 , Numer 3-4 (138-139).
- Luers H., Das Fachwissen des Buchbinders, Stuttgart 1941.
- Macchi F., Dizionario Illustrato Della Legature, Milano 2002.
- Scholla A.B., Libri sine asseribus. Zur Einbandtechnik, Formund Inhalt mitteleuropeischer Koperte des 8. bis 14. Jahrhunderts, Braunschweig 1970.
- Szirmai J.A., The Archeology of Medieval Bookbinding. London -New York 1999.Przypis 1
- Zamrzycka J., Introligatorzy toruńscy od XV do XVI/XVII wieku . Typologia cech warsztatowych, praca magisterska UMK, ZKPiS (promotor: dr Małgorzata Pronobis-Gajdzis), Toruń 2012.
Autor: MPG
