Skóry introligatorskie: Różnice pomiędzy wersjami

Wersja z 07:15, 29 paź 2019

Skóry introligatorskie

(niem. Leder)

Naturalny materiał pochodzenia zwierzęcego, wygarbowana lub wyprawiona w inny sposób skóra zwierzęca używana w introligatorstwie jako materiał obleczeniowy opraw oraz do wykonywania różnych wyrobów galanterii introligatorskiej. Introligatorzy co najmniej od VII w. wykorzystywali skóry do oprawiania książek. Wykorzystywali różne rodzaje skór: cielęcą i wołową, kozią, świńską, baranią, a także skóry zwierząt dzikich i egzotycznych.

W drodze garbowania, czyli długotrwałej kąpieli z dodatkiem środków garbujących następuje rozpuszczenie pozostających w skórze białek, co konserwuje skórę przed rozkładem. Do garbowania skór tradycyjną metodą używano kory dębowej, w technice safianniczej – sumaku, zaś białoskórniczej – ałunu i soli kuchennej. W wieku XIX do tych środków dołączyła kora innych drzew: wierzbowa, świerkowa, brzozowa, drewno quebracho, a nadto galasówka, a wreszcie związki chromu. Pierwotnie skóry barwiono farbami naturalnymi: roślinnymi i mineralnymi, w końcu wieku XIX zaczęto stosować farby anilinowe. W pracach introligatorskich używane są skóry pochodzące z różnych zwierząt, pochodzenie, sposób wyprawy i końcowej obróbki tworzy szeroką paletę gatunków skór zróżnicowanych pod względem wyglądu, trwałości i innych cech fizycznych.

Upowszechnienie w XIX w. skór niskiej jakości i nietrwałych: szpaltowanych, wyprawianych chromowo, skór baranich imitujących szlachetniejsze gatunki wywołały reakcję środowisk biblioteczno-konserwatorskich, domagających się dla opraw książek skór trwałych, wysokiej jakości, co miało być uzyskane przez wyprawę garbnikami roślinnymi, stosowanie skór licowych, najlepiej nieszpaltowanych, barwionych trwałymi farbami naturalnymi.

W XIX/XX w. produkowano szereg tkanin powlekanych, upodabnianych do skóry, tzw. sztuczne skóry.

Skóra cielęca

(niem. Kalbleder)

Skóra cielęca należy do najczęściej stosowanych w introligatorstwie. Stosowano głównie gładką skórę cielęcą garbowaną przez garbarzy czerwonoskórników. Miała ona naturalny beżowy kolor. Niekiedy kolor skry przyciemniano, barwiono ją lub marmoryzowano.

Skóra świńska

(niem. Schweinsleder)

W okresie renesansu w introligatorstwie północnoeuropejskim popularna była skóra świńska, wyprawiana ałunem na biało. W późniejszym okresie skórę świńską garbowano także jak inne skóry, uzyskując produkt o barwie naturalnej beżowej. Skóra świńska jest łatwo rozpoznawalna dzięki porom po szczecinie występującym w grupach po trzy. Dzięki resztkowej zawartości tłuszczu jest bardzo mocna i trwała.

Skóra kozia

(niem. Ziegenleder)

Szeroko używanym gatunkiem była skóra kozia. Jest to skóra bardzo dobrej jakości, mocna i trwała, charakteryzująca się ziarnistym licem. Skóra kozia często była barwiona przez introligatorów. Z krajów arabskich przyszedł wynalazek skóry zwanej wymiennie safianem bądź marokinem, wykonywanej pierwotnie ze skór kozich, później także innych zwierząt. Z innych skór kozich wymienić można chagrin (szagryn), który wyprawiali Afrykanie, wtłaczając ziarna od strony mizdry. Ponadto do opraw chętnie używano skóry kóz nigeryjskich i pustynnych żyjących w oazach (oasis) z wyrazistą fakturą naturalnych fałdów skóry, oraz skóry kóz Kap (capy), bardzo wytrzymałych choć nieco chropowatych.

Marokin/safian

Umiejętność wyprawiania marokin/safianu - cienkiej i miękkiej skórki barwnej była wynalazkiem arabskim, wykonywano je ze skór kozich, cielęcych owczych oraz z indyjskiej krzyżówki kozy i owcy – bastarda. Marokim jest skórą o fakturze groszkowej, wydobywanej w końcowej fazie garbowania przez wyginanie i wygniatanie płata skóry. Marokin jest skórą bardzo grubą, stąd do potrzeb introligatorskich często dostarczano cienką skórę szpaltowaną (rozdwojoną z grubości). Ten sam marokin, szpaltowany a następnie prasowany i polerowany nosił nazwę skóry ecrasé. Nazwa safian jest czasem ograniczana dla skór o podłużnym ziarnie.

Skóra owcza

(niem. Schafleder)

Do tańszych opraw stosowano skóry owcze, mniej trwałe. Skóry te mają lico porowate i są słabsze. Najczęściej upodobniano je do do skór innego gatunku; dzięki obróbce polegającej na barwieniu i wytłaczaniu na gorąco przy użyciu metalowych płyt wytwarzano z nich imitacje skór safianowych, cielęcych, a nawet wężowych czy krokodylich. Skóry owcze są także poddawane szpaltowaniu, a po rozdwojeniu barwieniu i lakierowaniu służą do produkcji tanich opraw kalendarzy, notesów albo też na szyldziki.

Wśród skór owczych znane były: cienka włoska skóra basane oraz bastard - skóra z owiec indyjskich, pokrytych włosiem a nie wełną.

Inne gatunki skór

Rzadziej, głównie w dawnych oprawach można napotkać skóry zwierząt dzikich, zwłaszcza jeleni,saren i danieli.

Do opraw dużych, ciężkich tomów (np. ksiąg handlowych) używano bardzo mocnej i elastycznej skóry juchtowej, tj, skóry cielęcej lub bydlęcej wyprawianej sposobem rosyjskim z użyciem olejku brzozowego i wytłaczanej w podłużne ziarno.

Współcześnie z odpadów produkowana jest skóra wtórna, zwana salpą. Powstaje ona z rozdrobnionych włókien skórzanych, sklejanych i prasowanych, często też barwionych i lakierowanych. Bywa wykorzystywana w pracach galanteryjnych.

Zobacz też

Indeks alfabetyczny
Pergamin
Szpaltowanie
Sztuczna skóra

Grafika

• 

  Obrazek 1

Przypisy

1. G. Moessner, Buchbinder ABC, Bergisch Gladbach 1981, s. 14, 67-68, 107, 133.
2. https://skora-info.pl/Strona_g%C5%82%C3%B3wna
3. R. Szczęsny, Materiałoznawstwo introligatorskie, Warszawa 1983, s. 54-65.

Autor: E.P.